میدان ارگ
میدان اَرگ
شمال سبزه‌میدان، جنوب میدان امام‌خمینی در تهران. بنای آن در دورۀ صفویان نهاده شده است. تا اواسط دورۀ قاجار میدانی شرقی ـ غربی و حد شمالی شهر بود. در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، میدان ارگ نامیده شد. چهار طرف میدان سربازان از ارگ سلطنتی محافظت می‌کردند. تنها گذرگاهِ مردم بر ارگْ صحرایی پرگردوخاک و شلوغ و آشفته بود. میدان ارگ در دورۀ محمدشاه نظیف و مرتب شد و میدان شاه نام گرفت. در ۱۲۶۷ق، به‌دستور امیرکبیر، اتاقک‌هایی دورتادور آن برای سربازان ساخته شد و چون توپ مروارید و چند توپ دیگر در آن‌جا قرار داشت، میدان توپخانه نامیده شد. در ۱۲۸۱ق، در وسط میدان یک حوض بزرگ هشت‌ضلعی با باغچه‌های نرده‌دار در چهار طرف آن، و دو خیابان سنگ‌فرش شمالی ـ جنوبی برای رفت‌و‌آمد کالسکه و درشکه احداث شد و باغ گلشن نام گرفت. مردم آن‌جا را باغ میدان می‌نامیدند. بعدها دوباره میدان ارگ نامیده شد. میدان ارگ مرکز عمارت‌های دولتی بود و مهم‌ترین آن‌ها، سردر نقاره‌خانه، عمارت تلگراف‌خانه، عمارت دفترخانه یا عالی‌قاپو، عمارت دفتر استیفا و گرمخانه یا گلخانۀ سلطنتی بودند. به‌سبب واقع‌شدن نقاره‌خانه در این میدان، به آن میدان نقاره‌خانه نیز می‌گفتند. گاهی، پهلوانان در میدان ارگ کشتی می‌گرفتند و ناصرالدین‌شاه از بالاخانۀ عمارت تخت مرمر به تماشای مسابقه می‌نشست. در اعیاد نیز از همان محل، مراسم سلام نظامی را در میدان ارگ، نظاره می‌کرد. میدان ارگ، به‌سبب موقعیت خود، شاهد وقایع تاریخی بسیار بود، که مهم‌ترین آن حملۀ مردم به کامران‌میرزا نایب‌السلطنه، طرفدار قرارداد رژی، در جریان واقعۀ تحریم تنباکو بود. در آن روز بسیاری از مردم در میدان ارگ کشته و زخمی شدند. میدان ارگ گردشگاه مردم و محل تجمع فروشندگان دوره‌گرد و پرنده‌بازان بود. در دورۀ رضاشاه پهلوی حوض میدان ارگ به باغچه تبدیل شد، توپ مروارید به باشگاه افسران منتقل شد و به‌جای آن مجسمۀ شاه نصب شد. در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی، در روز عید قربان، مراسم شترقربانی در میدان ارگ برگزار می‌شد که بعدها برچیده شد. در دورۀ پهلوی مرکز اداری شهر تهران بود و ادارۀ رادیو و خبرگزاری پارس، و وزارتخانه‌های بهداری، کشور، راه، اطلاعات و بازرگانی در میدان ارگ بودند. امروز نیز چند وزارتخانۀ دولتی در آن‌جا قرار دارد.