نامه ای درباره تساهل
نامه‌ای دربارۀ تساهل
(یا: نامه‌ای دربارۀ عدم تعصب و سخت‌گیری) کتابی در نیل به اصل تساهل در اندیشۀ جدید، از جان لاک، منتشرشده به انگلیسی در ۱۶۸۹ بدون نام نویسنده. لاک در این اثر بحث خود را از منظر مذهبی آغاز کرده، و با بیان این نکته که کلیسای مسیح مبتنی‌بر اصل شفقت و پذیرای هر نوع انسانی حتی غیرمسیحیان است، تساهل را از ویژگی‌های اساسی مسیحیت برشمرده است. او سپس به بررسی این مسئله از منظر حقوقی پرداخته و کوشیده است حدود صلاحیت‌های کلیسا و دولت را مشخص کند. او بر ضرورت جدایی آشکار میان دو قدرت تأکید کرده است. به‌عقیدۀ لاک، قدرت شرعی محدودیت‌هایی دارد، یعنی کلیسا به‌مثابۀ اجتماعی آزاد و ارادی که برای نجات روح و خدمت به خداست، نمی‌تواند کسی را مطلقاً تابع خود کند، چراکه اعمال فشار فقط در حیطۀ صلاحیت مأموران دولتی است، و حق حکومت بر مردم به دولت‌مردان قدرت تعیین دیانت حقیقی را نمی‌دهد. او عدم رعایت تساهل را تجاوز به حقوق دولت و اموال و آزادی شهروندان و برهم‌زنندۀ صلح و آرامش دانسته است. لاک سخن خود را در این اثر بحث دربارۀ برابری حقوق برای همۀ ادیان به‌پایان برده است. اصل تساهل که اساس اندیشۀ سیاسی لاک، مبتنی‌بر حقِ اجتماع آزاد است، در نامه‌ای دربارۀ تساهل با چنان قدرتی در میان اندیشه‌های سیاسی روزگار خود بسط یافت که تا آن زمان کم‌سابقه بود.