نانوتوی، محمدقاسم (نانوته ۱۲۴۸ـ۱۲۹۷ق)
نانوتَوی، محمدقاسم (نانوته ۱۲۴۸ـ۱۲۹۷ق)
بنیانگذار دارالعلوم دیوبند و از دانشمندان، متکلمان و نویسندگان مجاهد هند. تحصیلاتش را در زادگاهش دیوبند و دهلی به‌پایان برد. سپس با امداد الله فاروقی تهانوی بیعت کرد. در ۱۸۵۳ مبالغی به‌عنوان کمک به ترکان عثمانی در جنگ با روسیه ارسال داشت. در قیام بزرگ ضد انگلیسی هند (۱۲۷۳ق/۱۸۵۷) او فرماندهی سپاه بزرگ علما را برعهده داشت. محمدقاسم با رشادت تمام به موفقیت‌هایی دست یافت اما سرانجام منطقۀ تحت تصرف او اشغال شد و انگلیسی‌ها پس از سرکوب انقلاب، وی و چند تن از رهبران دیگر را به‌اتهام ایجاد شورش تحت پیگرد قرار دادند. پس از آن زندگی فرهنگی او رونق بیشتری یافت و اوقات محمدقاسم به تصحیح کتاب، تدریس و منسوخ‌کردن بدعت‌ها و مناظره‌های متعدد با منتقدین اسلام و محکوم‌نمودن آنان گذشت. مهم‌ترین حرکت فرهنگی او پیشنهاد بنای ساختمان جدید دارالعلوم دیوبند در ۱۲۹۲ق/۱۸۷۶ بود که خود نیز به‌عنوان سرپرست آن برگزیده شد و تا واپسین روزهای زندگی به کار تدریس پرداخت. محمدقاسم نخستین کسی است که صحیح بخاری را در شبه‌قاره تصحیح کرد و به‌چاپ رساند همچنین شاگردان مبرزی را پرورش داد و مدارس متعددی را در نقاط مختلف هند تأسیس کرد. وی صاحب تألیفات متعددی چون انتصارالاسلام است.