کاشی کاری
کاشیکاری
از هنرهای صناعی ایران. کاشی از شکلبخشیدن به گِل و تزیین آن با لعاب پس از حرارتدادن در کوره بهدست میآید. کیفیت کاشی براساس میزان حرارت، نوع پرداخت، تراش، صیقلدادن و نوع لعاب و تزیین آن تعیین میشود. فرآیند تولید کاشی، و سُفال مانند یکدیگر است. تفاوت عمدهشان در آن است که کاشی جزئی از معماری بهحساب میآید. پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایرانشناس شهیر، دربارۀ کاشیکاری در ایران نوشته است: «کاشیهای لعابی نخستینبار در قرن ۱۲م در گنبد مسجد جامع قزوین بهکار رفت و بهسرعت توسعه یافت. در چند نسل، همۀ ساختمانها با کاشیکاریهای بسیار زیبا گوهرنشان شدند که این آغاز عصر جدیدی در تزیین هنر معماری ایرانی بود». کاشیکاری در دوران تیموریان و صفویان رواج یافت. تاریخیترین و معروفترین کاشیکاریهای ایران در صحن امام رضا (ع) و مسجد گوهرشاد، مسجد امام و مسجد شیخ لطفالله و کلیسای مسیحی جلفا، و مساجد جامع یزد و کاشان یافت میشود. در صنعت کاشیسازی، دو نوع کاشی بسیار معروف است: کاشی معرّق و کاشی هفترنگ. کاشی معرّق از کنار هم قرار دادن قطعات ریز یکرنگ و کاشی هفترنگ از لعابدادن چندرنگ، که مجموعاً از هفترنگ تجاوز نمیکند، ساخته میشود. کاشی معرّق، نخستینبار در زمان تیموریان در شرق ایران ساخته شد و ساخت کاشی هفترنگ نیز در زمان شاهعباس معمول شد. برخی از استادان کاشیکار قدیمی عبارتاند از ابوزید، کاشیکار صحن امام رضا (ع)؛ یوسف محمد، کاشیکار آرامگاه علی بن جعفر در قم؛ حیدر، کاشیتراش مسجد میدان کاشان؛ مصدق کاشیتراش مسجد آبی تبریز؛ استاد حسین کاشیکار منارۀ هارون ولایت اصفهان؛ نام این کاشیکاران در بناهای مذکور نقش شده است. کاشی در رنگهای گوناگونی تهیه میشود، ازجمله فیروزهای، آبیِ آسمانی، نارنجی، سبز زمرّدین، زرد زعفرانی، زرد نارنجی، سیاه، سفید و طلایی. کاشیسازی و کاشیکاری در دوران معاصر نیز معمول است و در اغلب بناهای مذهبی و هنری از این هنر بهره میگیرند.