کتابخانه
کتابخانه
محلی که در آن کتاب و دیگر آثار چاپی و خطی، منابع دیداری ـ شنیداری (مانند صفحه، نوار صوتی و تصویری، فیلم، عکس و اسلاید) برای مطالعه و تحقیق و مراجعه، به‌صورتی منظم، سازماندهی (فهرست‌نویسی و رده‌بندی) شده باشد. کتابخانه پس از اختراع خط و پیدایش نخستین متون نوشتاری پدید آمد و در طی تاریخ بشری مسیر تکاملی چشمگیری را پیموده است و با توجه به وظایف و اهداف و مراجعه‌کنندگانش انواع مختلفی پیدا کرده است: ازجمله کتابخانۀ ملی، و کتابخانۀ عمومی، دانشگاهی، مدارس و تخصصی. کتابخانه‌های امروزی از بخش‌های مختلف تشکیل شده‌اند: بخش انتخاب و گردآوری منابع، فهرست‌نویسی و رده‌بندی (سازماندهی، مرجع، امانت منابع و مرمت و نگهداری). نخستین کتابخانه‌ای که در تاریخ ثبت شده، مجموعه‌ای بوده از الواح گلین که در بین‌النهرین در شهر نیپور، در هزارۀ ۳پ‌م گردآوری شده بود. دیودوروس سیسیلی اطلاعاتی دربارۀ کتابخانۀ رامسس سوم، در ۱۲۰۰پ‌م، در مصر به ما می‌دهد. کتابخانۀ آشور بانی‌پال در ۶۲۹پ‌م در نینوا (شمال عراق) ساخته شد و تا احداث کتابخانۀ اسکندریه مهم‌ترین کتابخانۀ عهد باستان شمرده می‌شد. معبد اورشلیم کتابخانه‌ای حاوی کتاب‌های دینی داشت. نخستین کتابخانۀ عمومی در یونان باستان، در ۳۳۰پ‌م، تأسیس شد. این کتابخانه مجموعه‌ای از آثار نمایش‌نامه‌نویسان یونانی را گردآوری کرده بود. کتابخانۀ اسکندریه را بطلمیوس اول در اوایل قرن ۳پ‌م، در مصر، بنا کرد و کتابخانۀ پرگاموم در آسیای صغیر که اومنس دوم آن را ساخته بود با آن رقابت می‌کرد. نخستین کتابخانه‌ها در روم باستان با مجموعه کتاب‌هایی ساخته شد که رومیان در قرون ۲ و ۱پ‌م از یونان، آسیای صغیر و سوریه به روم آورده بودند. کایوآسینیوس یولیو، در ۴۰پ‌م، نخستین کتابخانۀ عمومی را در روم بنا نهاد. علاوه بر این، کتابخانه‌های شخصی زیادی در روم وجود داشتند که بقایای یکی از آن‌ها هنوز در شهر هرکولانئوم در ایتالیا باقی است. نخستین کتابخانه‌ها در عصر مسیحیت در دیرها ساخته شد و بیشتر مجموعه‌های کوچکی حاوی کتاب‌های مقدس و دینی مسیحی بودند. بندیکتیان در مونته‌کاسیو در ایتالیا کتابخانه‌ای تأسیس کردند. در بریتانیا راهبان آنگلوـ ساکسون در یورک، کنتربری و نقاط دیگر کتابخانه‌هایی احداث کردند. در قرن ۶م، در اروپا، قدیس کولومبانوس (۵۴۳ـ۶۱۵م) و دیگر مبلغان مذهبی کتابخانه‌های زیادی در دیرها ساختند. در این کتابخانه‌ها کتاب‌ها را با زنجیرهایی چندمتری به قفسه‌ها متصل می‌کردند تا سرقت نشوند و در هر دیر یک یا چند نفر عهده‌دار استنساخ و رونویسی کتاب‌ها بودند. در قرون ۱۴ و ۱۵م زمامداران اروپا، ازجمله فریدریک، دوک اوربینو کتابخانه‌هایی تأسیس کردند. بخشی از کتابخانۀ اوربینو اکنون در کتابخانۀ واتیکان نگهداری می‌شود. یکی از نخستین کتابخانه‌های دانشگاهی در ۱۲۵۷م در سوربون پاریس، تأسیس شد. در قرن ۱۴م کتابخانه‌های دانشگاهی زیادی (ازجمله بولونیا، پراگ، آکسفورد، کیمبریج و هایدلبرگ) شروع به کار کردند. اختراع صنعت چاپ در نیمۀ قرن ۱۵م نقطۀ عطفی در تاریخ کتابخانه به حساب می‌آید. چاپ و تکثیر کتاب در شمارگانی که تا آن زمان باورکردنی نبود، موجب رشد کتابخانه و تحولات و تغییرات عظیم اجتماعی و فرهنگی شد که رنسانس را به دنبال داشت. به وجود آمدن طبقۀ متوسط و دگرگونی نظام آموزشی و تحقیق، موجب رشد همۀ جنبه‌های زندگی بشری، ازجمله کتابخانه‌ها شد. از کتابخانه‌های مهم عصر جدید می‌توان از کتابخانه‌های ملی فرانسه در پاریس؛ ملی روسیه در مسکو؛ بریتیش میوزیوم در لندن؛ بودلیان در آکسفورد؛ واتیکان و کنگرۀ امریکا نام برد.