کتیبه دیوه
کتیبۀ دَیْوَه
سنگ‌نبشته‌ای به خط میخی و به سه زبان فارسی باستان، اکدی، و ایلامی، مهم‌ترین و مفصل‌ترین کتیبۀ خشایارشای اول. سنگ‌نبشته، روی لوحه‌هایی سنگی در ساختمانی واقع در گوشۀ جنوب شرقی صفۀ تخت جمشید، در نزدیکی شیراز پیدا شده است. روایت فارسی باستان آن در دو نسخه، یک نسخۀ کامل ۶۰ سطری و نسخه‌ای ناتمام در ۵۱ سطر است. نسخه‌ای ۵۰ سطری به زبان ایلامی و نسخه‌ای ۵۰ سطری به زبان اکدی نیز از آن در دست است. در این سنگ‌نبشته پس از ستایش اهورَه‌مزدا و معرفی خشایارشا، سیاهه‌ای از نام‌های سرزمین‌های زیر سلطۀ او و فرونشاندن شورش‌های این سرزمین‌ها و ویران‌کردن پرستشگاه‌های دیوان (خدایان مطرود) و اصلاح کارهای نادرستی که در آن مکان‌ها انجام شده بود و در پایان دعا و اندرز، سخن به میان آمده است. آشکارشدن سیاست دینی خشایارشا نسبت به پیروان ادیان و مذاهب دیگر از مضمون این سنگ‌نبشته، آن را حائز اهمیت بسیار کرده است. مضمون کتیبه‌های فارسی باستان کلاً مربوط به سیاست و حکومت و معمولاً تقلیدی از سنگ‌نبشتۀ داریوش اول در بیستون است. اما در کتیبۀ دَیْوَه، که هیچ تقلیدی از عبارت بندی‌های نوشته‌های داریوش در آن دیده نمی‌شود، نویسنده مطالب جالبی را بیان می‌کند و تسلطی کافی نیز بر نوشتار دارد که افزون بر ارزش تاریخی و زبان‌شناختی، به کتیبه ارزشی ادبی نیز می‌بخشد. این کتیبه به زبان فارسی ترجمه شده است.