کره آسمانی
کُرۀ آسمانی
(کرۀ سماوی) جسمی کروی شبیه به کرۀ جغرافیایی برای نشان‌دادن موقعیت ستارگان و صورت‌های فلکی آسمان. معمولاً مسیر حرکت ظاهری خورشید (دایرةالبروج) را بر آن رسم می‌کنند. کره را معمولاً بر پایه‌ای دارای دو دایرۀ ثابت قرار می‌دهند که یکی از آن‌ها نمایانگر افق و دیگری نمایانگر نصف‌النهار مکان است. دو نقطه در دو سوی حلقۀ نصف‌النهار، قطب‌های آسمانی و محور ظاهری عالم (امتداد محور زمین) را نمایش می‌دهد. کره بر گرد این محور دوران می‌کند و به این ترتیب حرکات روزانۀ آسمان را مجسم می‌سازد. بر پایۀ روایت‌ها، ابرخُس نخستین کسی است که کره‌ای آسمانی ساخت. در چین، چانگ‌هنگ (۷۸ـ۱۳۹م) نیم‌کرۀ چرخان آسمانی ساخت. وانگ‌خان (۲۲۹ـ پس از ۲۶۴م) کره‌ای کامل ساخت، نماد زمین را در مرکز آن قرار داد و بین استوای آسمانی (معدل‌النهار) و دایرةالبروج، تفاوت قائل شد. از کره‌های آسمانی دوران اسلامی که اکنون نیز برجای مانده‌اند می‌توان به پنج مورد اشاره کرد ۱. کرۀ ساخت ابراهیم بن سعید سهلی و پسرش محمد (۴۷۳ق/ح ۱۰۸۰م) که در‌حال‌حاضر در دانشگاه فلورانس از آن نگهداری می‌شود. این کره که قطری در حدود بیست سانتی‌متر دارد شامل دو نیم‌کرۀ برنجی است که به یکدیگر جوش داده شدهاند، بر سطح آن ۴۷ صورت فلکی، دربرگیرندۀ ۱,۰۱۵ ستاره نقش بسته است. ۲. کرۀ ساخت قیصر بن ابوالقاسم، فن‌شناس و ریاضی‌دان مصری که در ۶۲۲ق/حدود ۱۲۲۶م ساخته شد و اکنون در موزۀ ناپل است. ۳. کرۀ محمد بن هلال منجمی در موصل که ظاهراً کاری ایرانی مربوط به ۶۷۴ق/حدود ۱۲۷۵م است، با قطر ۲۴ سانتی‌متر که ۴۷ صورت فلکی و برج‌های دوازده‌گانه بر آن نگاشته شدهاند. ۴. کره محمد بن مؤیدالدین عرضی (۶۷۸ یا ۶۸۸ق/۱۲۷۹ یا ۱۲۸۹م) به قطر چهارده سانتی‌متر شامل ۴۸ صورت فلکی، دایرةالبروج، استوای آسمانی (معدل‌النهار) که در نقوش آن از طلا و نقره استفاده شده و در‌حال‌حاضر در شهر درسدن نگهداری می‌شود. ۵. کره‌ای فاقد تاریخ به قطر نوزده سانتی‌متر، شامل ۴۹ صورت فلکی (شبیه به کرۀ شمارۀ چهار) در کتابخانۀ ملی پاریس.