کلات نادری
کَلاتِ نادری
منطقه‌ای به‌حالت قلعه‌ای طبیعی در خراسان رضوی، در ناحیۀ درگز. شهرت آن به‌سبب وجود مجموعه‌ای از بناهای دوران ایلخانان مغول و نادرشاه افشار است. قلعۀ طبیعی کلات محوطه‌ای است بیضی‌شکل به طول تقریباً ۳۶ و عرض ۲۵ کیلومتر در میان کوه‌های مرتفع. بناهای مهم کلات عبار‌ت‌اند از: دروازه (یا دربند) ارغون‌شاه، از دورۀ مغول، که به‌شکل برج و از آجر ساخته‌اند و محل سکونت کوتوال کلات بوده است؛ کتیبه‌ای سنگی، که تنها کتیبۀ دورۀ افشاریان است و ۲۴ بیت شعر در مدح نادرشاه بر آن نقر کرده‌اند؛ و عمارت خورشید متعلق به زمان نادری که با کشته‌شدن نادرشاه تزییناتش ناتمام ماند و بعدها، در عهد فتحعلی‌شاه قاجار، این بنا را به‌صورت کاخ درآوردند. کاخ خورشید بر سکویی پلکانی استوار است، هشت حوض، جوی‌ها و فواره‌های سنگی عمارت را دربرگرفته‌اند. در میانۀ ساختمان، فضایی گنبدی، با طاق بلند ساخته‌اند. نمای خارجی بنا با سنگ‌هایی پوشیده شده، که بر آن‌ها نقش گل و بوته و پرندگان و میوه‌های گرمسیری، چون موز و آناناس، حجاری کرده‌اند. از دیگر آثار موجود در کلات نادری مسجد کبود گنبد و سدّی سنگی به ارتفاع ۷۰ متر بر روی ژرف رود است، که احتمالاً در دورۀ سلجوقیان احداث و در زمان نادرشاه بازسازی شده است. آبادی خِشت در ۷کیلومتری شمال مسجد کبود گنبد، محل عمارت‌هایی است که نادرشاه برای مخفی‌کردن و حفظ گنجینه‌های خود ساخته بود. در این محل ۳۶۵ آب‌انبار و چند آسیاب بادی بنا شده بود. این بناها بعداً تبدیل به یک آبادی به نام خشت شد.