گزارش شطرنج و وضع نرد
گزارش شطرنج و وضع نَرد
از مؤلفی ناشناس، کتابی مختصر به فارسی میانه، دربارۀ چگونگی آمدن بازی شطرنج از هندوستان به ایران در زمان خسرو انوشیروان و نیز اختراع بازی نرد به‌دست بزرگمهر حکیم. مطالب رساله افسانه‌آمیز است و احتمالاً از روایات شفاهی رایج در اواخر دورۀ ساسانی به کتابت درآمده و بعدها با اختلافاتی به شاهنامۀ فردوسی و غررالسیر ثعالبی راه یافته است. در این افسانه شاه هندوان، دیوشیرم (دبشلیم)، در زمان خسرو انوشیروان برای آزمودن خرد و دانایی ایرانیان، شطرنج را به دربار ایران فرستاد با این شرط که اگر ایرانیان مفهوم آن را درنیابند به هندوان باج و خراج بپردازند. بزرگمهر بختگان پس از سه روز مفهوم آن را، که نماد کارزار است، دریافت و نقش نمادین مهره‌ها را بیان داشت. آن‌گاه نرد را که به‌نظر مؤلف رساله نماد جهان بر‌اساس جهان‌بینی زردشتی است، اختراع کرد و آن را به نام اردشیر بابکان، مؤسس سلسلۀ ساسانی، «نیواردشیر» (نَردشیر) نامید و به دستور شاه به هند رفت تا دانشمندان دربار دبشلیم مفهوم نمادین مهره‌ها و تاس‌ها را بیابند، اما کسی نتوانست. ملک‌الشعرای بهار این کتاب را به فارسی امروزی ترجمه کرده است.