بوتیچلی، ساندرو (۱۴۴۵م ـ۱۵۱۰)

بوتیچِلّی، ساْنْدرو (۱۴۴۵م ـ۱۵۱۰)(Botticelli, Sandro)

تابلوي سوگواري مريم بر پيکر مسيح

(نام اصلی: آلِسّاندرو دی ماریانو دِئی فیلیپِپی) نقاش فلورانسی. مضامین دینی و اساطیری نقاشی می‌کرد. از حمایت خانوادۀ مدیچی، فرمانروای فلورانس، برخوردار بود، و از محفل نوافلاطونی آن خاندان عمیقاً تأثیر پذیرفت. پرده‌های تمثیل بهار (۱۴۷۸م) و تولد ونوس (ح ۱۴۸۲ـ۱۴۸۴م) را برای مدیچی‌ها خلق کرد. از دهۀ ۱۴۹۰م تحت تأثیر ساوونارولا، کشیش متعصب، قرار گرفت و به‌شیوه‌ای خشونت‌بار و پرهیجان روآورد، چنان‌که در نقاشی‌اش با نام میلاد عرفانی (۱۵۰۰) مشهود است. آثاری که بوتیچلّی برای خانوادۀ مدیچی خلق کرد با پسندِ کلاسیک صاحب‌نظران مطابق بود. علاوه ‌بر مریم عذراهای جوان و زیباروی خود، مجموعه تابلوهای بدیعی نیز پدید آورد که ازجمله عبارت‌اند از توندی (نقاشی‌ مدور) و تصویرگری‌های کمدی الهی اثر دانته. پس از اعدام ساوونارولا توسط خانوادۀ مدیچی، بوتیچلّی با آنان قطع رابطه کرد. بوتیچلی از مغازۀ زرگری برادرش آنتونیو به کارگاه فرا فیلیپو لیپی رفت، که در آثار آغازینش از او تقلید می‌کرد. در ۲۰سالگی صاحب کارگاه شخصی خود شد و فرصت یافت تا به‌ مطالعۀ آثار استادان دیگر به‌ویژه ورّوکیو و آنتونیو پولّايوئولو بپردازد، این مطالعه در آثارش با نام‌های شکیبایی (۱۴۷۰م) و یودیتمشهود است. در ۱۴۷۵م به‌خدمت خاندان مدیچی درآمد، هنرش نشان‌دهندۀ تأثیر از انسان‌گرایی و فرهنگ اصیل حاکم بر این خاندان است. تابلوی ستایش مجوسان (ح۱۴۷۷م)، حاوی تک‌چهره‌هایی از افراد خانوادۀ مدیچی (و نیز تک‌چهرۀ خودش) است. از ۱۴۸۱ تا ۱۴۸۲م در رُم به‌سر برد، و با شماری دیگر از نقاشان در تزیین نمازخانۀ سیستین مشارکت جست، و دیوارنگارههایزندگی موسی، مجازات قورح، داتان، و ابیرام، و وسوسۀ مسیح از سوی شیطان را اجرا کرد. سال‌های پربار بعدی را در فلورانس به‌سر برد و با اجرای مضامین دینی و شِرک‌آمیز، فعالیت هنری‌‌اش را پی‌ گرفت؛ تابلوهای مریم عذرا و سرود تجلیلش (ح ۱۴۸۵م)، پالاس و قنطورس، و اثر مشهورتولد ونوس از این زمره‌اند. از حدود ۱۴۹۰م تغییری در ماهیت کارش ظاهر شد که احتمالاً بازتابی از بی‌قراریِ دینیِ حاصل از نفوذ روزافزون ساوونارولا بود. احتمالاً شماری از آثار شرک‌آمیزش را در آتش تعصب آن اصلاحگر دینی سوزاند؛ به‌ این ترتیب در آثار بعدی‌اش می‌توان غلبۀ شور دینی بر احساس‌‌بر‌انگیزی رنسانسی را یافت. از ۱۴۹۲ تا ۱۴۹۷م مجموعه تصویرگری‌هایی را برای کتاب دوزخ دانته و بهتان آپلس (۱۴۹۵م) اجرا کرد، که آخرین شاهکار دنیوی او بود. در ۱۴۹۸م که ساوونارولا اعدام شد، نقاشیِ پراحساسِ سوگواری مریم بر پیکر مسیح را کشید، و در نقاشی بزرگش با نام میلاد مسیح (۱۵۰۰)، به روحیه و ادراک قرون وسطایی بازگشت. آخرین آثارش بیانگر رنج و اندوه و شور فوق‌العاده‌اند، که در پرده‌هایتصلیب مسیح و چهار صحنه از مصائب زندگی قدیس زنوبیوس مشهود است. بوتیچلّی در ترکیب‌بندی و پرداخت جزئیاتِ نقاشی‌هایش، ابتکار شاعرانه و بی‌همتایی عرضه می‌کند؛ هنرش (که مقلدان بسیاری از دوره‌های مختلف، بیهوده در بازآفرینی آن کوشیده‌اند)، بازتابندۀ توأمانِ ظرافت و قدرت نمایشگری است.