پیمان ورشو

پیمان ورشو (Warsaw Pact)
پیمان دفاعی نظامی میان شوروی و کشورهای کمونیست اروپای شرقی (۱۹۵۵ـ۱۹۹۱). این پیمانِ در واکنش به عضویت آلمان غربی در ناتو تشکیل شد. تشکیلات و قراردادهای نظامی آن در اوایل ۱۹۹۱ برچیده شد؛ اما سازمان سیاسی آن تا انحلال رسمی این پیمان در ژوئیۀ ۱۹۹۱ باقی ماند. کشورهای عضو پیمان ورشو عبارت‌ بودند از شوروی (سابق)، لهستان، چکسلوواکی، مجارستان، رومانی، بلغارستان، آلبانی، و آلمان شرقی. پیمان ورشو نتیجۀ نقض توافقات دربارۀ غیر‌نظامی‌کردن و حفظ بی‌طرفی کشور شکست‌خوردۀ آلمان بود. تنش میان دو ابرقدرت امریکا و شوروی و بلوک‌های متحدشان، از پایان جنگ جهانی دوم به‌بعد افزایش یافت. در ۱۹۵۵ جنگ سرد واقعیتی انکار ناشدنی بود و از اعتماد ظاهری میان متحدان زمان جنگ چیزی باقی‌نمانده بود. سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در ۱۹۴۹ در واکنش به محاصرۀ برلین (ژوئن ۱۹۴۸ تا مه ۱۹۴۹) که اقدامی از سوی شوروی برای بیرون راندن متفقین غربی از برلین بود، تأسیس شد. در ۱۹۵۵ شوروی از اتحاد بزرگ کشورهای عضو ناتو و نیز از تسلیح مجدد آلمان غربی احساس خطر می‌کرد و تشکیل پیمان ورشو نقطۀ عطفی در تاریخ جنگ سرد به‌شمار می‌آمد و حاکی از لحظه‌ای بود که شرق و غرب رسماً اعلام کردند که در دو جبهۀ نظامی رو در روی هم قرار دارند. پیمان ورشو را ستاد فرماندهی مشترکی اداره می‌کرد و کشورهای عضو، متعهد به دفاع از یکدیگر در برابر حملات یا تهدیدات کشورهای خارج از پیمان ورشو بودند. دفاع در برابر حملات احتمالی ناتو مهم‌ترین هدف این اتحاد دفاعی بود. کشورهای عضو پیمان ورشو، تحت فرماندهی شوروی، برای درهم شکستن قیام‌های ضد دیکتاتوری کمونیستی در مجارستان (۱۹۵۶)، چکسلوواکی (۱۹۶۸)، و لهستان (۱۹۸۰) از خشونت استفاده کردند. پیمان ورشو آلتِ دست آموزۀ برژنف (۱۹۶۸) شد، که بنابر آن، شوروی خود را موظّف به حفظ سوسیالیسم در کشورهای واقع در حوزۀ نفوذ شوروی می‌شمرد. کشورهای عضو پیمان ناتو و ورشو غالباً فقط بازیچه‌هایی در مبارزۀ قدرت میان امریکا و شوروی بودند. درپی فروپاشی شوروی در اواخر دهۀ ۱۹۸۰، تشکیلات نظامی پیمان ورشو را در اوایل ۱۹۹۱ برچیدند و قراردادهای آن را لغو کردند. آلبانی پیش‌تر در ۱۹۶۸ از این پیمان کنار کشیده بود. سرانجام در نشستی در پراگ در اول ژوئیۀ ۱۹۹۱ سازمان پیمان ورشو منحل شد. پس از آن، شوروی کوشید تا کشورهایی را که از حوزۀ نفوذ آن بیرون رفته بودند، به امضای موافقت‌نامه‌هایی مبنی‌بر شرکت نکردن آن‌ها در اتحادهای نظامی و واگذاری پایگاه‌های نظامی تشویق کند؛ امّا فقط رومانی چنین موافقت‌نامه‌ای را در آوریل ۱۹۹۱ امضا کرد.