صوراسرافیل
صوراسرافیل (نشریه)
هفته‌نامۀ سیاسی، اجتماعی، تاریخی، اخلاقی، چاپ تهران. به صاحب‌امتیازی میرزا قاسم‌خان تبریزی و مدیرمسئولی میرزا جهانگیر‌خان شیرازی منتشر می‌شد. از مهم‌ترین روزنامه‌های آغاز مشروطیت است که با مسلک و روش انتقادی خود به بیداری و آزادی ایرانیان کمک بزرگی کرده است. نخستین شمارۀ آن، ۹ ماه پس از صدور فرمان مشروطیت، در ۱۷ ربیع‌الثانی ۱۳۲۵/۱۴ دی ۱۲۷۶ منتشر شد. سرلوحۀ آن با چاپ رنگی فرشتۀ آزادی است که در صور می‌دمد و گروه انبوهی او را به یکدیگر نشان می‌دهند. در داخل سرلوحه اسم روزنامه به خط نسخ درشت و با خط ریز کلمات حریت، مساوات و اخوت نوشته شده است. بیشتر سرمقاله‌های آن مربوط به اوضاع سیاسی و استبدادی دربار است. ستون ویژۀ «چرند و پرند» به قلم علی‌اکبر دهخدا (دخو) در این روزنامه از ابتکارهایی بود که در جراید فارسی دیده نشده بود. در این ستون با زبان فکاهی و نثری محاوره‌ای و آوردن امثال و حکم و حکایات شدیداً از اوضاع اجتماعی و بی‌عدالتی‌های آن انتقاد می‌شد. صوراسرافیل همچنین ستون خوانندگان را به نام «صندوق پست» گشود، ولی بیش از یک شماره دوام نیافت. در شمارۀ اول تا پنج شماره بعد گیرندۀ نامه‌ها معرفی شده‌اند و از عنوان‌هایی چون «صاحب‌امتیاز»، «مدیر»، «سردبیر» خبری نیست. پس از آن نام میرزا جهانگیر‌خان شیرازی و میرزا قاسم‌خان تبریزی می‌آید. پس از توقیف شمارۀ ششم، به دستور وزارت معارف و اوقاف، اسم جهانگیر‌خان شیرازی از عنوان روزنامه حذف شد و از شماره‌های هفتم تا چهاردهم، مدیر میرزا قاسم‌خان تبریزی اعلام شد. از شمارۀ پانزدهم تا پایان انتشار مجدداً نام هر دو ذکر شد و میرزا علی‌اکبر‌خان قزوینی (دهخدا) نیز با عنوان «دبیر و نگارنده» در عنوان روزنامه اضافه شد و تا آخرین شماره، شمارۀ ۳۲ سال اول، ادامه داشت. آخرین شمارۀ آن (شمارۀ ۳۲) شنبه ۲۰ جمادی‌الاول ۱۳۲۶/۳۰ خرداد ۱۲۸۷ یعنی سه روز قبل از فاجعۀ مشروطیت و به‌توپ‌بستن مجلس با سرمقالۀ «ملت و دربار» توزیع شده است. مندرجات صوراسرافیل، به‌غیر از سرمقاله‌های تند و ستون «چرند و پرند»، مقاله‌های مختلف و اخبار مرکز و ولایت است. پس از کودتای محمدعلی‌شاه و بمباران مجلس شورای ملی، جهانگیر‌خان را در باغ شاه تهران کشتند و میرزا قاسم‌خان تبریزی توانست فرار کند. دبیر روزنامه، علی‌اکبر دهخدا، پس از پناهنده‌شدن به سفارت انگلیس به قفقاز رفت و به نیت انتشار مجدد صوراسرافیل برای دیدار میرزامحمدخان قزوینی به پاریس رفت. هم‌زمان میرزا ابوالحسن‌خان پیرنیا (معاضدالسلطنه) به آن‌ها پیوست. مقام‌های فرانسوی برای انتشار روزنامه همکاری کردند و سرانجام دهخدا و پیرنیا شهرک سوئیسی ایوردون[۱] را به‌عنوان دفتر روزنامه برگزیدند، اما به‌سبب نبودن ابزار چاپ فارسی صوراسرافیل را در پاریس چاپ کردند و از این‌رو آن را صوراسرافیل اروپا می‌نامند. سه شماره از آن منتشر شد (نخستین شماره در اول محرم ۱۳۲۷ق/۳ بهمن ۱۲۸۷ش و آخرین ۱۵ صفر ۱۳۲۷/۱۸ اسفند ۱۲۸۷) مطالب شمارۀ چهارم نیز تهیه شده بود، اما دهخدا و همکارانش دریافتند که اروپا محل مناسبی برای انتشار روزنامه‌ای مخالف دولت نیست. به‌همین علت، راهی استانبول شدند و در آن‌جا سروش را منتشر کردند. صوراسرافیل از پردرآمدترین روزنامه‌های دورۀ خود بود. در ۱۳۶۱، دورۀ صوراسرافیل تجدید چاپ شد.
- ↑ Yuerdon