زیرایی
زیرایی (pitch)
(یا: زیروبم؛ ارتفاع صوت) در موسیقی، مقدار زیری یا بمی یک نت. این امر به فرکانس ارتعاش صدا بستگی دارد که با واحد هِرتز[۱] (HZ)، یا دور در ثانیه، اندازه‌گیری می‌شود. در ضمن مشخص‌کنندۀ معیاری برای کوک ساز است، که امروزه با استفاده از نت لای بالای دوی میانی (لا۴) با فرکانس ۴۴۰ هرتز به‌مثابۀ زیراییِ مرجع انجام می‌گیرد. این فرکانس را اغلب زیرایی کنسرتی می‌دانند. شنودِ مطلق (که شنودِ کامل نیز نامیده می‌شود)، توانایی نام‌بردن هر نتی که به‌گوش می‌رسد، یا خواندن هر نت درخواستی است. این توانایی معمولاً مادرزادی است و فراگرفتن آن بسیار دشوار است. شخصی که زیرایی کامل دارد، لزوماً صاحب توانایی موسیقایی دیگری نیست، در واقع اکثر موسیقی‌دانان حرفه‌ای چنین استعدادی ندارند. عاملی که زیرایی هریک از آواهای موسیقایی را تعیین می‌کند، همان فرکانس بنیادینی است که گوش دریافت می‌کند. این فرکانس در سازهای زهی به طول، کشیدگی، و وضعیت قرارگرفتن سیم ارتعاش‌کننده، و در سازهای بادی به طول لوله بستگی دارد. برخی سازها، عمدتاً خانوادۀ کوبی، زیرایی معیّن ندارند و به‌منزلۀ سازهای «بدون کوک» شناخته می‌شوند. در واژه‌شناسی ارگ، ردیف‌های لوله‌ها برحسب گسترۀ اکتاوی که در آن قرار دارند، در قالب طول موج زیرایی خود، مثلاً ۴فوتی، ۸فوتی، یا ۱۶فوتی، طبقه‌بندی می‌شوند. در ۱۹۵۵، سازمان بین‌المللی استاندارد[۲]، زیرایی استاندارد بین‌المللی ۴۴۰ هرتز در لا۴ (لای بالاتر از دوی میانی) را تعیین کرد، و به قرن‌ها سردرگمی پایان داد. پیش از آن زیرایی در دوران‌های مختلف و از کشوری به کشور دیگر، بین ۴۱۰ هرتز تا ۴۸۰ هرتز متغیر بود. بااین‌حال کلاً تمایل عموم بر افزایش تدریجی زیرایی استاندارد بود، که اغلب سازندگان سازهای بادی از آن حمایت می‌کردند، زیرا دل مشغولی این گروه دست‌یابی به صدایی شفاف‌تر و درخشان‌تر بود. به‌همین‌سبب موسیقی در زیرایی جدید گاهی برای خوانندگان بیش از حد زیر می‌شد، و در ضمن نیاز به تغییردادن بسیاری از سازهای زهی طراحی‌شده برای زیرایی قدیمی‌تر و بم‌تر نیز پیش می‌آمد. تقریباًَ تمامی سازهای زهی بزرگی که آنتونیو استرادیواری[۳]، جوزپّه گوآرنِری[۴]، و خانوادۀ آماتی[۵] ساختند، برای تطبیق با زیرایی جدید تغییراتی را تحمل کردند. در زمان‌هایی که دو زیرایی استفاده می‌شد، زیرایی بالاتر برای اجراهای ارکستری و زیرایی «کلاسیک» پایین‌تر یا زیرایی فرانسوی برای موسیقی کلیسایی و موسیقی آوازی خالص به‌کار می‌رفت. این زیرایی فرانسوی که به «دیاپازون نرمال» معروف بود، فرکانس ۴۳۵ هرتز را برای لا تعیین می‌کرد و در ۱۸۴۹ در پاریس تثبیت شد.