آجیویکا

آجیویکا (Ajivika)
(احتمالاً به‌معنی «پیرو شیوۀ مرتاضانۀ ‌زندگی») فرقه‌ای ریاضت‌پیشه، پایه‌گذاری‌شده به‌دست گوشالا مَسکَریپوترا (مشهور به گوشالا مَکهَلیپوتا)، تقریباً هم‌زمان‌ با آیین بودا و آیین جَین در هندوستان. این فرقه تا قرن ۱۴م دوام آورد. گوشالا از یاران مَهاویرا، تیرتهنکره بیست‌وچهارم جین‌ها، بود. عقاید او و پیروانش فقط در منابع بودایی و جینی آمده است، که می‌نویسند او فقیرزاده بود و پس از کشمکشی با مهاویرا، کمی پیش از مرگ بودا درگذشت. مخالفان آجیویکا آن را در مقولۀ حلول ارواح، یا زنجیره باز زایی‌ها، جبرگرای مطلق می‌دانستند؛ در حالی‌که گروه‌های دیگر اعتقاد داشتند که شخص در جریان تناسخ می‌تواند نصیب خود را بهتر کند. گویا آجیویکاها معتقد بودند که همۀ امور عالم در ارادۀ نیرویی کیهانی به‌ نام نیاتی (در سانسکریت به‌معنی «قانون» یا «تقدیر») است که تمامی وقایع دنیا را از بزرگ تا کوچک، ازجمله سرنوشت انسان، رقم می‌زند و هر کوششی را برای تغییر سرنوشت یا تسریع حرکت انسان به‌‌سوی عاقبتش عقیم می‌گذارد. به‌دلیل این نگاه ایستای نومیدانه به سرنوشت بشر، آجیویکاها به‌خود ریاضت می‌دادند و هدفی را در زندگی دنبال نمی‌کردند. آجیویکا پس از دورۀ محدودی در عهد موریا (قرن ۳پ‌م) که با اقبال روبه‌رو شد، به‌افول گرایید، اگرچه تا قرن ۱۴م در ناحیه‌ای که اکنون ایالت میسور است پیروانی نیز داشت. برخی از آجیویکاهای متأخر گوشالا را چون خدایی می‌پرستیدند و اصل اعتقاد به «نیاتی» به این ‌صورت تحول یافت که همۀ دگرگونی‌ها وهم، و همۀ کائنات الی‌الابد ساکن‌اند.

 

---