سازمان پیمان آتلانتیک شمالی

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (North Atlantic Treaty Organization)

سازمان پيمان آتلانتيک شمالي

(نام اختصاری: ناتو) اتحادیۀ نظامی ۲۴ دولت اروپایی، امریکا و کانادا. نخستین امضاکنندگان این پیمان در ۱۹۴۹ عبارت بودند از بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال، انگلستان، و امریکا. بقیه کشورها بعداً به این پیمان پیوستند (نگاه کنید به جدول). ناتو، که از ۱۹۴۹ به این سو مبنای دفاعی جهان غرب را تشکیل داده است، در جریان «جنگ سرد» (۱۹۴۵ـ۱۹۸۹) در برابر تهدیدی از جانب اروپای شرقی کمونیست با رهبری اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، که بعداً در قالب پیمان نظامی ورشو (۱۹۵۱ـ۱۹۹۱) با هم متحد شدند، تشکیل شد. ناتو، که پس از پایان‌یافتن عمر «پیمان ورشو» نیز به حیات خود ادامه داد، هرچه بیشتر خود را به صورت کارگزاری بین‌المللی برای صلح‌بانی و اجرای صلح معرفی کرده است. اصلی‌ترین نهاد ناتو شورای وزرای خارجه است. دبیرخانه‌ای بین‌المللی در بروکسل، پایتخت بلژیک، و کمیتۀ نظامی مرکب از رؤسای ستادهای ارتش کشورهای عضو نیز وجود دارد. مقر فرماندهی عالی قدرت‌های متحد اروپا در شیئور، در نزدیکی مونس، واقع در بلژیک است. در اوت ۱۹۹۹، جورج رابرتسون، وزیر دفاع وقت انگلستان، به دبیرکلی ناتو انتخاب شد و جای خاویر سولانا را گرفت. هر دو فرماندهان عالی نیروهای متحد (اروپا و آتلانتیک) از اتباع ایالات متحده امریکا هستند ولی فرمانده نیروی متحد کانال مانش هم وجود دارد که از دریاسالاران انگلیسی است. در ۱۹۶۰ نیروی پرتحرک متحد (ای‌ام‌اف)، که نیرویی دایمی چندملیتی و مقر آن در هایدلبرگ آلمان است، تشکیل شد تا بی‌درنگ به هر کشور عضو ناتو که در معرض تهدید حمله قرار داشته باشد اعزام شود. در نشست مه ۱۹۹۱ وزرای دفاع ناتو، تشکیل نیروی واکنش سریع با ظرفیت ۱۰۰هزار نیرو و فرماندهی انگلیسی تصویب شد. در ۱۹۹۲، اعضای ناتو توافق کردند که همۀ واکنش‌های نظامی ناتو در اروپا در آینده با اجازۀ «سازمان امنیت و همکاری اروپا» صورت پذیرند. در دورۀ جنگ سرد، ناتو تمامی نیروهای نظامی همۀ کشورهای عضو را، از جمله جنگ‌افزارهای هسته‌ای ایالات متحده، انگلستان و فرانسه، در اختیار داشت. اما در سراسر این دوره حتی گلوله‌ای هم در جنگ شلیک نشد. حامیان ناتو این واقعیت را موفقیتی بزرگ برای این سازمان می‌دانستند زیرا نمایانگر آن است که ناتو توانسته بود در برابر بلندپروازی‌های اتحاد شوروی در اروپا نقش بازدارندۀ نیرومندی را ایفا کند. ناتو از زمان تشکیل با مشکلات متعددی در زمینه‌هایی چون موقعیت مسلط ایالات متحده، استقرار جنگ‌افزارهای هسته‌ای ایالات متحده در اروپا، تقسیم مسئولیت‌ها، و استاندارد ساختن سلاح‌ها روبه‌رو بوده است. فروپاشی کمونیسم در اروپای شرقی از ۱۹۸۹ موجب شد که ناتو به بنیادی‌ترین شکل از بدو تشکیل، در خط‌مشی و راهبرد دفاعی خود تجدیدنظر کند. پس از انحلال پیمان ورشو در ۱۹۹۱، شورای همکاری آتلانتیک شمالی به‌عنوان شورایی الحاقی به ناتو تشکیل شد. این شورا تمامی جمهوری شوروی سابق را، با هدف گسترش بیشتر دامنۀ امنیت در اروپا، دربر گرفت. در نشست سران، که در ۱۹۹۴ در بروکسل برگزار شد، برنامۀ مشارکت برای صلح رسماً به جریان افتاد و از اعضای پیشین پیمان ورشو و جمهوری‌های شوروی سابق دعوت شد تا در طیف وسیعی از همکاری نظامی، ازجمله آموزش، در کنار اعضای ناتو و به‌منظور آشکارکردن برنامه‌های دفاعی شرکت کنند. نخستین کشوری که به این برنامه پیوست رومانی بود و در سال بعد استونی، لیتوانی، لهستان و روسیه نیز از آن کشور پیروی کردند. در ۱۹۹۶، برنامۀ مشارکت برای صلح شامل ۲۷ کشور ازجمله جمهوری شوروی سابق، اتریش، مجارستان، جمهوری اسلوواکی، بلغارستان، مالت، آلبانی، جمهوری چک، مقدونیه، فنلاند و سوئد بود. در مه ۱۹۹۷، پیمانی امنیتی با عنوان سند بنیادی دربارۀ مناسبات همکاری و امنیت متقابل میان ناتو و روسیه در پاریس به امضای رؤسای شانزده دولت عضو ناتو و یلتسین، رئیس‌جمهور وقت روسیه، رسید. این پیمان به روسیه اطمینان می‌داد که ناتو به هیچ‌وجه قصد استقرار جنگ‌افزارهای هسته‌ای یا آرایش نیروهای بزرگ را در قلمرو دولت‌های اروپای شرقی، که به تازگی عضو ناتو شده بودند، ندارد. همچنین، به‌موجب این پیمان شورایی مشورتی با حضور روسیه و ناتو تشکیل شد، که البته نمی‌تواند اقدامات ناتو را وتو کند. در ژوئیۀ ۱۹۹۷، از لهستان، مجارستان و جمهوری چک، که از اعضای سابق پیمان ورشو بودند، دعوت شد که به ناتو بپیوندند؛ این تصمیم در نشست سران در مارس ۱۹۹۹ در مادرید عملی شد، و قلمرو تحت پوشش ناتو را به میزان چهارده درصد افزایش داد. ناتو نخستین عملیات رزمی عمدۀ خود را در ماه‌های اوت تا سپتامبر ۱۹۹۵ در بوسنی هرزگوین انجام داد. در دسامبر همان سال نیروی اجرایی بین‌المللی با ظرفیت ۶۰هزار سرباز به فرماندهی ناتو برای نظارت بر اجرای راه حل صلح دیتون اعزام شد. یک‌سوم سربازان این عملیات را، که تلاش مشترک خوانده می‌شد، ایالات متحده امریکا تأمین کرده بود. در ژوئن ۱۹۹۹، ناتو بزرگ‌ترین عملیات نظامی را پس از جنگ جهانی دوم در اروپا به‌اجرا گذاشت و نیروهای آن استان کوسوو در صربستان را برای حفظ صلح در منطقه تصرف کردند. در ۲۹ مارس ۱۹۶۶، شارل دوگل، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، اعلام کرد که از اول ژوئیه فرانسه نیروهای خود را از ساختارهای فرماندهی مرکزی مشترک ناتو خارج خواهد کرد، اما همچنان رسماً عضو اتحادیه باقی خواهد ماند. همچنین، دوگل همۀ تأسیسات ناتو را از خاک فرانسه بیرون کرد. این اقدام جدی‌ترین شکاف در جبهۀ یکپارچۀ متحدان غربی در جریان جنگ سرد بود. فرانسه در ۱۹۹۵، بار دیگر به کمیتۀ نظامی تصمیم‌گیری ناتو پیوست، اما همچنان در بیرون از ساختارهای یکپارچۀ آن قرار گرفت. دعوت خاویر سولانا، دبیرکل وقت ناتو، از لهستان، مجارستان و جمهوری چک در ژوئیۀ ۱۹۹۷ برای پیوستن به ناتو، بزرگ‌ترین نمونۀ توسعه ناتو در طی تاریخ این سازمان بود. با ورود این کشورها به ناتو جمعیتی بالغ بر ۶۰میلیون تن و نیروی مسلحی با ظرفیت ۳۸۲هزار تن به ناتو افزوده شد. در دسامبر ۱۹۹۷، پیمان ۱۹۴۹ واشینگتن اصلاح شد تا این کشورها بتوانند به عضویت ناتو درآیند. شایان ذکر است که ناتو در بسیاری مواقع عاملی برای تهدید کشورهای مستقل جهان و تأمین منافع قدرت‌های بزرگ است. 

 

---

بلژیك ـ كانادا ـ دانمارك ـ فرانسه ـ ایسلند ـ ایتالیا ـ لوكزامبورگ ـ هلند ـ نروژ ـ پرتغال‌ ـ انگلستان ـ امریكا	1949
یونان ـ تركیه	1952
آلمان	1955
اسپانیا	1982
لهستان ـ مجارستان ـ چك	1999
بلغارستان ـ استونی ـ لاتویا ـ لیتوانی ـ رومانی ـ اسلوواكی ـ اسلوونی	2004