فرقدان
فَرْقَدان (Kocab)
نام دو ستاره در صورت فلکی دب اصغر، بتا و گاما. ستارۀ بتا را که دومین ستارۀ درخشان شمال این صورت فلکی است غربیان «کوکب» می‌نامند. البته ستاره‌های درخشان‌تر صورت فلکی دب اصغر برای رصدکنندگان امروزی شناخته‌شده‌ترند. ستارۀ بتا درخشان‌ترین ستارۀ قسمت مربع‌شکل دب اصغر است. نام غربی آن از عبارت عربیکوکب‌الشمالی به‌معنی «ستارۀ شمال» گرفته شده است. سبب این نام‌گذاری آن است که چندین قرن پیش، این ستاره نزدیک‌ترین ستاره به قطب شمال آسمان یا نقطه‌ای بود که ستاره‌ها ظاهراً بر گرد آن می‌چرخند. این حرکت ظاهری در واقع ناشی از چرخش محوری زمین است. با این حال، به‌علت لنگش[۱] خفیف محور چرخش زمین، که حرکت تقدیمی[۲] نامیده می‌شود، محور شمالی زمین از کوکب منحرف شده و تقریباً رو‌به جُدَی[۳] یا ستارۀ شمالی[۴] قرار گرفته است که در انتهای دُم خرس واقع است. با وجود حرکت تقدیمی، کوکب هنوز هم بسیار به قطب شمال آسمان نزدیک است. رصدکنندگان عرض‌های میانی نیمکرۀ شمالی زمین، در همۀ شب‌های سال، این ستاره را در حال گردش بر گرد قطب شمال آسمان می‌بینند. به‌همین سبب، ستاره‌ای پیراقطبی[۵] محسوب می‌شود. ستاره‌هایی نظیر کوکب که با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند، به کهکشان راه شیری تعلق دارند و بیشتر آن‌ها بسیار درخشان یا به‌نسبت نزدیک‌اند. کوکب با ۸۳ سال نوری فاصله از منظومۀ خورشیدی نسبتاً به زمین نزدیک است. درخشش ذاتی یا کلّ برون‌داد نور کوکب با قدر مطلق[۶] مِنهای ۰.۲ برآورد می‌شود. قدر مطلق ستاره‌های درخشان کم و حتی منفی است. قدر این ستاره حدود ۱۰۰ برابر برون‌داد نور خورشید است. از این فاصله، کوکب در آسمان شب با قدر ظاهری[۷] ۲.۰۸ می‌درخشد و یکی از ۱۰۰ ستارۀ درخشان از منظر زمین است. دمای سطحی کوکب ۳,۶۰۰ درجۀ سلسیوس و تقریباً معادل دوسوم دمای سطحی خورشید است. این دما آن را به رنگ نارنجی می‌آورد. قطر آن حدود ۳۰میلیون کیلومتر و تقریباً ۲۱برابر قطر خورشید است. اخترشناسان کوکب را با توجه به ترکیبش در ردۀ ستاره‌های غول[۸] قرار می‌دهند. غول‌ها ستاره‌های پیری‌اند که با از سرگذراندن تغییرات درونی، بسیار بزرگ‌تر از اندازۀ اولیه خود شده‌اند.