اورفه
اورفَه
(یا: اورفا؛ نام باستانی: اِدِسا[۱]؛ به سریانی: اورهای؛ به عربی: الرُّها؛ به فارسی: رُها) مرکز استان اورفه (شانلی‌اورفه) در جنوب شرقی ترکیه، به فاصلۀ ۴۰کیلومتری شمال مرز سوریه و ۱۶۰کیلومتری جنوب غربی دیاربکر[۲]. جمعیت آن ۳۸۵,۵۸۸ نفر است (۲۰۰۰). بازار منطقۀ حاصل‌خیز کشت گندم، در جنوب سد آتاتورک[۳] است. غار ابراهیم، که گفته می‌شود زادگاه و پناهگاه حضرت ابراهیم (ع) است، در نزدیکی این شهر قرار دارد. از این شهر در تورات یاد شده است. سلوکوس اول در ۲۸۰پ‌م این شهر را فتح و با نام اِدِسا پایتخت مقدونیۀ آن روزگار کرد و توسعه داد. ساکنان آن پاگان (ثنوی‌مذهب، ستاره‌پرست، و مشرک) بودند. در حدود ۲۰۰م مسیحیت در اِدِسا راه یافت و شهر مزبور مرکز فرهنگ و ادب سریانی شد. مدرسه‌ای بزرگ و مشهور داشت که از حدود ۱۰۰ تا ۴۹۸م در آن علوم، فلسفه، و تعالیم مسیحیت تدریس و علوم و فلسفۀ یونانی به سریانی ترجمه می‌شد. شاگردان بسیاری از مشرق‌زمین، به‌ویژه ایران، در این مدرسه تحصیل می‌کردند. مدرسه‌ای عالی به نام دبستان ایرانی نیز از حدود ۳۶۳ تا ۴۸۹م در این شهر دایر بود، که عده‌ای از شاگردان آن نسطوری شدند و به‌سبب دشمنی پیروان مذهب وحدت طبیعت عیسی با ایشان، به ایران پناه آوردند و مذهب نسطوری را در آن‌جا رواج دادند. این شهر در ۲۴۴م به‌تصرّف روم درآمد و در ۲۶۰م شاپور اول ساسانی، والریانوس، امپراتور روم، را نزدیک همین شهر به‌اسارت گرفت. در ۶۰۹م خسروپرویز ساسانی ادسا را تصرّف کرد. در ۶۳۹م اعراب بر آن‌جا مسلّط شدند و در جنگ‌های صلیبی به‌تصرّف اروپاییان درآمد (۱۰۹۷م). اتابکان موصل، ایوبیان، و مغول‌ها به ترتیب بر این شهر حکومت کردند. در ۱۶۳۷، دولت عثمانی، در جنگ با ایران، این شهر را اشغال و آن را اورفه (اورفا) نامید. اورفه به‌سبب ایستادگی در برابر فرانسوی‌ها از ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ لقب «شانلی» دریافت کرد. این شهر حد فاصل تمدن شرق و غرب بود و نقش بزرگی در شناساندن این تمدن‌ها به یکدیگر داشت.