سری لانکا
سِری‌لانْکا (Sri Lanka)
(نام سابق: سیلان) موقعیت. جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سری‌لانکا کشور‌ـ‌جزیره‌ای[۱] در جنوب آسیا است. این کشور با مساحت ۶۵,۶۱۰ کیلومتر مربع در اقیانوس هند و در دوراب[۲]های جنوب شرقی شبه‌جزیرۀ هند قرار دارد و بندر کولومبو[۳] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. جزیرۀ سری‌لانکا، که قبلاً سیلان[۴] نامیده می‌شد و اعراب آن سرندیب[۵] می‌خوانند، شکلی مانند گلابی دارد که رأس آن در شمال و قاعدۀ آن در جنوب است. انتهای شمالی آن، با نام شبه‌جزیرۀ جَفنه[۶] به‌وسیلۀ تنگۀ پالک[۷] از سرزمین هند جدا می‌شود و پل آدم[۸]، که از جزایر کنار هم تشکیل شده و تنگۀ مزبور را از خلیج مانار[۹] جدا می‌کند، این سرزمین را به شبه‌جزیرۀ هند پیوند می‌دهد. درازای این جزیره از شمال به جنوب ۴۴۰ کیلومتر و حداکثر پهنای آن از شرق به غرب ۲۲۰ کیلومتر است. علاوه‌بر جزیرۀ مانار[۱۰] (نخستین جزیرۀ پل آدم از سوی سری‌لانکا) جزایر دِلفت[۱۱]، و کاچّا تیوو[۱۲] نیز بخشی از این کشور محسوب می‌شوند. سرزمین سری‌لانکا از نظر جغرافیایی به سه بخش جداگانه به شرح زیر تقسیم می‌شود: الف ـ ارتفاعات مرکزی که از کوه‌ها و دره‌هایی چند تشکیل شده و کوه پیدوروتالاگالا[۱۳] با ارتفاع ۲,۵۲۴ متر بلندترین نقطۀ سری‌لانکا به‌حساب می‌آید. ب ـ جلگه‌های پست که در پیرامون ارتفاعات مرکزی جا دارند و ارتفاع آن‌ها بین ۹۰ متر در کوهپایه‌ها تا صفر در ساحل دریا متغیر است و جلگۀ شمالی پهناورترین آن‌ها محسوب می‌شود. پ ـ نوار ساحلی که غالباً از صخره‌ها و پرتگاه‌های مرتفعی با بلندی ۳۰ متر تشکیل شده و مرداب‌ها، تالاب‌ها، و شنزارهای چندی در آن دیده می‌شود. رودخانه‌های سری‌لانکا، که همگی از ارتفاعات مرکزی سرچشمه می‌گیرند و به‌صورت خطوط شعاعی به اطراف روان می‌شوند، کوتاه و متلاطم‌اند و در آبکندهایی که در جلگه‌ها پدید آورده‌اند جریان دارند. بسیاری از آن‌ها ضمن عبور از صخره‌های کوهستانی، آبشارهای زیبا و باشکوهی را به‌وجود می‌آورند و در انتهای مسیر خود رودپیچ[۱۴]هایی را ایجاد می‌کنند و با دلتاهای کوچک و بزرگ به دریا می‌پیوندند. طویل‌ترین رود سری‌لانکا مَهاوِلی[۱۵] نام دارد که درازای آن به ۳۳۰ کیلومتر می‌رسد. این رودخانه از ارتفاعات مرکزی سرچشمه می‌گیرد، به‌سوی شمال شرقی روان می‌شود و از طریق خلیج ترینکومالی[۱۶] به خلیج بنگال می‌ریزد. دومین رود مهم سری‌لانکا آراوی آرو[۱۷] با درازای ۲۲۰ کیلومتر، است که به‌سوی شمال غربی جریان دارد و به خلیج مانار می‌ریزد. علاوه‌بر رودهای مزبور، دِدورو[۱۸] و ماها[۱۹] نیز از دیگر رودهای این کشور به‌شمار می‌آیند. سری‌لانکا دریاچۀ طبیعی ندارد و سدهای چندی که بر رودخانۀ مَهاوِلی و رودخانه‌های دیگر بسته شده، دریاچه‌های مصنوعی متعددی پدید آورده‌اند. افزون بر آن آب‌انبارهایی برای ذخیرۀ آب باران به‌ویژه در جلگۀ شمالی ساخته شده که قدمت بعضی از آن‌ها بیش از ۲۰۰۰ سال است. کشور سری‌لانکا به نُه استان تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از کولومبو، کوتِه[۲۰]، موراتووا[۲۱]، جَفنه، کَندی[۲۲]، گال[۲۳]، ترینکومالی، راتناپورا[۲۴]، و باتیکالوآ[۲۵]. اقلیم سری‌لانکا در سراسر سال بسیار گرم و مرطوب است و ارتفاعات مرکزی تا حدی موجب اعتدال و تحمل‌پذیری آن می‌شود. باد تابستانه (مونسون) که از اردیبهشت تا مهر از سوی جنوب غربی می‌وزد، بارندگی فراوانی را به همراه می‌آورد و در پاییز، هنگامی که جهت این باد از جنوب غربی به شمال شرقی تغییر می‌یابد، رطوبت خلیج بنگال به‌صورت باران به نواحی شمال شرقی و شرق فرو می‌ریزد. میانگین دمای شهر کولومبو در دی‌ماه ۲۶.۶ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۷.۶ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۲,۴۲۴ میلی‌متر است. مرطوب‌ترین بخش این کشور از جنگل‌های بارانی پوشیده شده و جنگل‌های نواحی خشک‌تر از درختان ارزشمند آبنوس و ساتن تشکیل شده است. فیل، پلنگ، ببر، خرس، شغال، گراز، و میمون و انواع پرندگان زیبا و آبزیانی چون لاک‌پشت و قورباغه و نیز مارهایی مانند کبرا، افعی، و اژدر حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد. عمده‌ترین اقلام صادراتی سری‌لانکا، چای، رزین، نارگیل، و برنج است و افزون بر آن میوه و سبزیجات و ادویه علاوه‌بر تأمین نیازهای داخلی به خارج نیز صادر می‌شوند. صنعت شیلات این کشور از اهمیت خاصی برخوردار است و درختان جنگلی بیشتر برای تأمین سوخت و مصارف صنعتی قطع می‌شوند. مهم‌ترین منبع زیرزمینی سری‌لانکا گرافیت است که عمدتاً به خارج صادر می‌شود و سنگ آهن و خاک چینی و سنگ‌های گران‌قیمت از دیگر کانی‌های این کشورند. تولید سیمان و مصالح ساختمانی، منسوجات، چرم، و کاغذ نیز بخشی از فعالیت‌های صنعتی این کشور را تشکیل می‌دهند. گردشگری که از منابع عمدۀ عایدی کشور سری‌لانکا است، به‌سبب جنگ‌ها و کشمکش‌های داخلی و به‌ویژه تسونامی ۲۰۰۵ آسیب بسیار دیده و شمار گردشگران آن به‌نحو محسوسی کاهش یافته است. میزان تولید الکتریسته در این کشور به حدود ۶میلیارد کیلووات ساعت می‌رسد و مصرف سرانۀ آن ۲۴۵ کیلووات ساعت است. ۹۵درصد از نیروی الکتریسیتۀ سری‌لانکا به‌شیوۀ برقابی تأمین، و سوخت نیروگاه‌های حرارتی از خارج وارد می‌شود. مساحت زمین‌های زیر کشت آن به حدود ۱میلیون هکتار بالغ می‌شود و ۴۷.۵ درصد از نیروی کار کشور مذکور به کشاورزی مشغولند.
حکومت و سیاست. نظام حاکم بر سری‌لانکا جمهوری سوسیالیستی چندحزبی با یک مجلس قانون‌گذاری است. رئیس‌جمهور را مردم برای یک دورۀ هفت‌ساله برمی‌گزینند و رهبر حزبِ حائز اکثریت نیز سمت اجرایی نخست‌وزیری و تشکیل هیئت دولت را برعهده دارد. نمایندگان مجلس ملی سری‌لانکا ۲۲۵ نفرند که آنان را نیز مردم برای یک دورۀ شش‌‌ساله انتخاب می‌کنند.
مردم و تاریخ. جمعیت سری‌لانکا حدود ۲۰,۶۵۳,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۳۱۴.۸ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۲ درصد است و سینهالی‌ها ۷۴ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۶۹ درصد از مردم این کشور بودایی‌اند و ۸۵ درصد از آنان در روستاها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان سینهالی و تامیلی است. وِداها بومیان اصلی سری‌لانکا بودند و در قرن ۵پ‌م به‌وسیلۀ آریایی‌هایی که به این سرزمین هجوم آوردند، ازمیان رفتند و سینهالی‌های آریایی‌نژاد جانشین آنان شدند. آیین بودا در قرن ۳م در این سرزمین گسترش یافت و دولت سینهالی، که بر سراسر جزیره تسلط داشت، تا قرن ۱۰م دوام آورد؛ سپس مغلوب تامیلی‌های جنوب هند شد و در نواحی جنوب غربی جزیره پناه گرفت. تامیلی‌ها در قرن ۱۴م به اوج اقتدار رسیدند و گروهی از هندوهای هندوستان را به این جزیره فراخواندند. پرتغالی‌ها در ۱۵۰۵م به سری‌لانکا وارد شدند و به‌جز نواحی کَندی، که در اختیار سینهالی‌ها باقی مانده بود، بر سراسر جزیرۀ مزبور استیلا یافتند. سری‌لانکا تا ۱۶۵۸ بین پرتغالی‌ها و هلندی‌ها دست‌به‌دست شد و انگلیسی‌ها که در ۱۷۹۶ پا در میدان رقابت گذارده بودند در ۱۸۱۵ سراسر جزیره را با نام سیلان به مستعمرات خود ضمیمه کردند. جنبش‌های ملی‌گرایانه و استقلال‌طلبانۀ مردم سری‌لانکا، که رفته‌رفته شدت یافته بود، سرانجام در ۴ فوریۀ ۱۹۴۸ به نتیجه رسید و سرزمین مزبور به استقلال کامل دست یافت و با نام سری‌لانکا به عضویت جامعۀ ملل مشترک‌المنافع بریتانیا پیوست. ازجمله مسائلی که دولت سری‌لانکا از زمان کسب استقلال تاکنون با آن دست به گریبان بوده است، مسئلۀ تامیلی‌های مقیم سری‌لانکا است که از هند به این سرزمین مهاجرت کرده‌اند و با این‌که فقط حدود ۱۸ درصد از جمعیت کشور مذکور را تشکیل می‌دهند، خواهان حقوق اجتماعی بیشتر و حتی استقلال هستند.