مشیت الهی

مَشیّت اِلهی
باوری دینی و فلسفي که هدایت و سرنوشت همۀ حوادث را از خدا می‌داند. اعتقاد به مشیت الهی در یهودیت، مسیحیت و اسلام دیده می‌شود. بدیهی است، چنان‌که هر امری بی‌واسطه به‌دست خدا باشد (مشیت عام) جایی برای مسئولیت انسان نمی‌ماند و اختیار منتفی است. در سنت مسیحی، آثار کلامی بسیاری دربارۀ طرز عمل مشیت الهی نگاشته شده و نویسندگان دینی از آکویناس تا قرن ۲۰ کوشیده‌اند توافقی میان آن دو ایجاد کنند. آکویناس به یک «علت اول» الهی و یک «علت ثانی» طبیعی اشاره کرده است و اصحاب الهیات پویشی جدید دخالت خداوند را روندی زمان‌بر و ترغیبی دانسته و آزادی کوتاه‌مدتی برای انسان قائل شده‌اند. از سوی دیگر، دئیست‌ها هرچند به‌وجود خدا معتقدند، اعتقادی به دخالت او در عالم مخلوقش ندارند. در قرآن بیش از ۲۰۰بار بر مشیت الهی تأکید شده است. اصطلاح ان‌شاء‌الله که در زبان عموم مسلمانان شیوع دارد و حتی از پرکاربردترین کلمات مسیحیت کاتولیک در زبان اسپانیایی (با تلفظ اُخالا) است، بر خواست و مشیت الهی تأکید دارد. متکلمان اسلامی گفته‌اند که اعتقاد به مشیت الهی با پذیرفتن اختیار در انسان منافات ندارد، زیرا مختاربودن انسان هم به مشیت الهی است. هر فعلی از افعال اختیاری انسان را به سکه‌ای دورو تشبیه کرده‌اند که یک رویۀ آن تعلق آن فعل به ارادۀ انسان، و رویۀ دیگر آن تعلق به ارادۀ پروردگار است. بنابراین هیچ کاری، حتی افعال اختیاری انسان نیز، خارج از مشیت الهی نیست و هر آنچه در جهان، از خرد و کلان، اتفاق می‌افتد مظهری از مظاهر مشیت الهی است.

 

---