همه پرسی (رفراندم)
همه‌پُرسی (۱)(referendum)
(یا: رفراندم) روش تصمیم‌گیری دربارۀ قوانین پیشنهادی از طریق مراجعه به رأی مستقیم همۀ مردم. از روش همه‌پرسی بیش از همه در سوئیس بهره گرفته می‌شود، زیرا نخستین کشوری است که از این روش استفاده کرده است، اما کاربرد آن در دیگر کشورها نیز هرچه گسترده‌تر شده است. منتقدان استدلال می‌کنند که همه‌پرسی موجب تضعیف مرجعیت و اقتدار پارلمان می‌شود، ولی این روش به رأی‌دهندگان اجازۀ مشارکت مستقیم در تصمیم‌گیری‌ها را می‌دهد. روش همه‌پرسی می‌تواند در برچیدن بساط رژیم‌های استبدادی ارزشمند باشد، مانند همه‌پرسی‌های سال‌های ۱۹۷۸، ۱۹۸۰، و ۱۹۸۸ شیلی، که آخرین آن‌ها به سقوط پینوشه انجامید. لغو مأموریت[۱]، که به رأی‌دهندگان این فرصت را می‌دهد که خواستار برکناری مقامات شوند، و ابتکار قانون‌گذاری[۲] نیز روش‌هایی مشابه همه‌پرسی به‌شمار می‌روند. در قانون اساسی ایران، اعمال قوه مقننه به دو صورت انجام می‌شود: یکی از طریق مجلس شورای اسلامی که طریقۀ مستقیم و عادی در قانون‌گذاری است، دوم همه‌پرسی که طریق غیرمستقیم و فوق‌العاده به‌شمار می‌رود. اصل ۵۸ قانون اساسی می‌گوید اعمال قوۀ مقننه از طریق مجلس شورای اسلامی است که از نمایندگان مردم تشکیل می‌شود و به‌موجب اصل ۵۹ «در مسایل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی ممکن است اعمال قوۀ مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعۀ مستقیم به آرای مردم صورت می‌گیرد. درخواست مراجعه به آرای عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد». انجام همه‌پرسی، پس از تصویب مجلس، موکول به فرمان رهبری است که به‌موجب بند ۳ اصل ۱۱۰ ازجمله وظایف و اختیارات اوست. نظارت بر همه‌پرسی نیز با شورای نگهبان است. نحوۀ انجام همه‌پرسی در قانون مصوب ۱۳۶۸ش مشخص شده و به‌صورت مراجعۀ مستقیم و عمومی به رأی مخفی یا اوراق خاص که کلمات «آری و نه» روی آن درج شده، انجام می‌شود. به‌موجب قانون مذکور، همه‌پرسی به پیشنهاد رئیس‌جمهور یا ۱۰۰ نفر از نمایندگان مجلس و تصویب حداقل دوسوم نمایندگان امکان‌پذیر است.