نوکنفوسیوس باوری
نوکُنفوسیوس‌باوَری (neo-Confucianism)
واکنش فکری فعالانۀ حکیمان کنفوسیوسی دربرابر آیین‌های بودایی و دائویی که از عهد سونگ (۹۶۰ـ۱۱۲۶م) آغاز شد. جهان‌شناسی و فلسفۀ آن را چو تون ئی[۱] (۱۰۱۷ـ۱۰۷۳) پی افکند. او همۀ واقعیت (نیروهای دوگانۀ یین و یانگ، عناصر پنج‌گانه و به‌طریق اولی کلیۀ اشکال حیات) را منبعث از یک مبدأ غایی می‌دید که نام آن را ووچی[۲] (ناموجود اول) نهاد. دو اندیشمند برجستۀ دیگر نیز در گسترش تعالیم آن کوشیدند. پرنفوذترین ایشان چوشی[۳] (۱۱۳۰ـ۱۲۰۰م) بود که نمایندۀ عمدۀ «مکتب اصل[۴]» شد، مکتبی که سعی در اِعمال الگوی چو تون ئی در مورد همۀ پدیده‌ها برای تحقیق در خواص و غایات آن‌ها داشت و همواره به‌دنبال تقلیل آن‌ها به عناصر اولیۀ اصل بنیادین (لی[۵]) و نیروی بنیادین (چی[۶]) بود. چو شی آثار فراوان به‌ویژه در باب جهان‌شناسی و ای‌چینگ[۷] به رشتۀ تحریر درآورد. اندیشمند دیگر لو چیو یوان[۸] (۱۱۳۹ـ۱۱۹۳) بود که سنت «مکتب ذهن[۹]» را پایه گذاشت. این مکتب به درون متمایل بود و در ذهن و فرد انسان عالم صغیری می‌جست که با مراقبه[۱۰] قابل پالایش بود. نیز ← کنفوسیوس، آیین