میکروسکوپ
میکروسْکوپ (microscope)
وسیله‌ای برای بزرگ‌نمایی تصاویر با قدرت تفکیک[۱] بالا. ریزبین‌های نوری و الکترونی از انواع پراستفادۀ این وسیله برای مشاهدۀ جزئیات‌اند. انواع دیگر آن عبارت‌اند از ریزبین‌های صوتی[۲]، تونلی روبشي[۳]، و ریزبین‌های نیروی اتمی[۴]. ریزبین‌های نوری معمولاً دو مجموعه عدسی‌های شیئی و یک عدسی چشمی دارند. نخستین ریزبین مرکب واقعی را در ۱۶۰۹ زاخاریس يانسِن[۵] (ح ۱۵۸۰ـ۱۶۳۸) در هلند ساخت. ریزبین فلوئورسانس (رنگ‌نما)[۶] از رنگ‌های فلوئورسانس برای درخشان‌کردن نمونه‌ها یا نمایان‌کردن وجود مواد خاص در درون نمونه استفاده می‌کند. از سیستم‌های گوناگون درخشان‌ساز نیز برای نمایان‌کردن جزئیات استفاده می‌شود. ریزبین الکترونی انتقالی[۷] که در ۱۹۳۲ ابداع شد، به جای امواج نور از عبور امواج الکترون از نمونه استفاده می‌کند. از آن‌جا که الکترون‌ها قابل مشاهده نیستند، در آن‌ها به جای عدسی چشمی از یک صفحۀ عکاسی یا پردۀ فلوئورسانس استفاده می‌شود و درنتیجه، بزرگ‌نمایی و قدرت تفکیک بسیار بیشتری در مقایسه با ریزبین نوری فراهم می‌شود. ریزبین لایه‌نگار الکترونی[۸] در اواسط دهۀ ۱۹۶۰ ابداع شد و باریکۀ الکترونی بسیار ظریفی را به سطح نمونه می‌تاباندند و با جمع‌آوری بازتاب الکترون‌ها تصویر ایجاد می‌کند. نمونه در این‌جا باید در یک محفظۀ خلاء قرار گیرد. ریزبین صوتی یک موج فراصوتی (صوتی با فرکانس بسیار بالا) را از نمونه عبور می‌دهد و از صوت عبورکرده برای تشکیل تصویر با رایانه استفاده می‌کنند. ریزبین لایه‌نگار با سنجه (پروب)[۹] که در اواخر دهۀ ۱۹۸۰ ابداع شد، سنجه‌ای را با یک نوک بسیار ظریف که ممکن است فقط شامل یک اتم باشد، در سطح نمونه می‌راند. در ریزبین لایه‌نگار تونلی یک جریان الکتریکی از خلال سنجه (میل) جریان می‌یابد و برای بازسازی تصویری در سطح نمونه به‌کار می‌رود. در ۱۹۸۸، ریزبین لایه‌نگار تونلی نخستین‌بار برای عکس‌برداری از یک مولکول پروتئین منفرد به‌کار گرفته شد. در ریزبین با نیروی اتمی، نیروی دریافت شده با سنجه اندازه‌گیری می‌شود و برای تصویرسازی به‌کار می‌رود. بزرگ‌نمایی این وسایل ۱میلیون برابر است و تصاویر اتم‌های منفرد را آشکار می‌سازند.