اقتصاد دستوری

اقتصاد دستوری (command economy)

(یا: اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده) اقتصاد دولتی مبتنی بر تخصیص منابع به کارخانه‌ها و فعالیت‌های مختلف اقتصادی، از طریق برنامه‌ریزی مرکزی. این نظام، به نیازها و خواست‌های مصرف‌کنندگان و تغییرات ناگهانی شرایط (مانند بروز خشک‌سالی یا نوسانات قیمت جهانی مواد خام) حساسیتی نشان نمی‌دهد. به‌عنوان مثال، در شوروی، برنامه‌ریزان دولتی در مورد آنچه باید تولید شود تصمیم می‌گرفتند، دستورات لازم را به کارخانه‌ها ابلاغ می‌کردند و مواد خام و نیروی کار و سایر عوامل تولید را به آن‌ها تخصیص می‌دادند. سپس به هر کارخانه گفته می‌شد که با منابع دریافتی چقدر کالا باید تولید کند و محصولات تولید شده را به کجا باید بفرستد. اگر در فروشگاه‌ها کمبود کالا پدید می‌آمد، کالاهای موجود از طریق صف و نوبت بین متقاضیان جیره‌بندی می‌شد. به لحاظ نظری، زمان و پولی که در اقتصاد بازار صرف تبلیغات و بازاریابی می‌شود، در اقتصاد دستوری می‌توان صرف تولید کالاهای مفید کرد. درهرحال، تجربۀ تاریخی قرن بیستم نشان می‌دهد که اقتصادهای برنامه‌ریزی شده به اندازۀ اقتصاد بازار آزاد یا اقتصاد مختلط رشد و کارآیی نداشته‌اند.

 

---