فلج اطفال
فَلَج اطفال (poliomyelitis)
نوعی بیماری ویروسی حاد. علایم آن از بیماری خفیف گذرا تا فلج بسیاری از ماهیچه‌های ارادی متغیر است. این بیماری به‌صورت تک‌گیر[۱] یا همه‌گیر[۲] دیده می‌شود. کودکان و بالغان جوان بیش از سایر گروه‌های سنی به این بیماری حساسیت دارند. ویروس فلج اطفال از راه حلق وارد بدن شده، از راه دستگاه گوارش وارد خون و لنف می‌شود و از این طریق در همۀ نقاط بدن پخش، و در نهایت به دستگاه عصبی مرکزی وارد می‌شود. علایم اولیه بیماری عبارت‌اند از تب، سردرد خفیف، گلو درد ، تهوع، اسهال، استفراغ، بی‌قراری، و خواب‌آلودگی. بیش از ۸۰درصد از مبتلایان پس از سه تا چهار روز بدون هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابند. در نوع شدید بیماری، فرد تحریک‌پذیر و دچار درد کمر و اندام‌ها، دردهای عضلانی، و سفتی گردن می‌شود. در این بیماری، فلج ناشی از تخریب نورون‌های حرکتی شاخ قدامی[۳] نخاع است. دامنۀ فلج از ضعف ماهیچه‌ای خفیف و گذرا تا فلج کامل متغیر است. ماهیچه‌های درگیر رفته‌رفته بر‌اثر عدم به‌کارگیری تحلیل می‌روند. در صورت درگیری نواحی فوقانی نخاع، ممکن است بیمار دچار مشکلات تنفسی (فلج اطفال تنفسی) شود. موارد شدید این نوع فلج اطفال ممکن است باعث فلج ماهیچه‌های تنفسی و مرگ بیمار شود. درگیری ساقۀ مغز باعث تخریب مراکز عصبی بلع و تکلم می‌شود. در این حالت، ترشحات در دهان و حلق جمع می‌شوند که ممکن است به خفه‌شدن فرد منجر شود. این بیماری درمان اختصاصی ندارد. در مرحلۀ حاد، استراحت مطلق، جداسازی بیمار، و تحت نظر داشتن او توصیه می‌شود. در صورت بروز فلج، سعی می‌شود با درمان‌های توان‌بخشی و در صورت نیاز جراحی در حد امکان از شدت ناتوانی کاسته شود. به‌علت نبود درمان‌های مؤثر، نقش پیش‌گیری از بیماری بسیار مهم است. اولین قدم در راه پیش‌گیری از فلج اطفال، فراهم‌آوردن امکانات بهداشتی اولیه، ازجمله آب آشامیدنی سالم، است. برای جلوگیری از ابتلا به فلج اطفال دو نوع واکسن در دسترس است: واکسن‌های تهیه‌شده از ویروس کشته‌شده (واکسن سابین[۴]) از راه خوراکی، و واکسن‌های تهیه‌شده از ویروس ضعیف‌شده (واکسن سالک[۵]) که از راه تزریق تجویز می‌شوند. در کشورهای پیشرفته، رعایت اصول بهداشتی و برنامه‌های واکسیناسیون گسترده باعث ریشه‌کنی این بیماری شده است. در ایران انجام طرح واکسیناسیون همگانی در سال‌های اخیر باعث کاهش بسیار موارد بیماری شده است.