چشم
چشم
اندام بینایی. در چشم انسان، براثر عملِ مشترک قرنیۀ منحنی، مایعات داخلی، و عدسی، نور متمرکز و کانونی می‌شود. چشم حشره، مرکب است و از تعدادی چشم کوچک[۱] مستقل، با نام اوماتیدی[۲]، تشکیل شده است. هر اوماتیدی به‌تنهایی نور را جمع‌آوری و به گیرنده منتقل می‌کند تا تصویری مجزا ساخته شود. بی‌مهرگان[۳] چشم‌هایی بسیار ساده‌تر و بدون عدسی دارند. در بین نرم‌تنان[۴]، سرپایان[۵] چشم‌های پیچیده‌ای شبیه به چشم مهر‌ه‌داران[۶] دارند. با آن‌که چشم‌های نوعی میگو قدرت درک رنگ دَه نوع رنگدانه، و چشم بعضی از مگس‌ها و ماهی‌ها قدرت درک پنج نوع رنگدانه را دارند، چشم انسان که فقط قدرت درک سه نوع رنگدانه را دارد، با ساختاری تقریباً کروی در حفره‌ای استخوانی قرار دارد. نور از قرنیه وارد چشم می‌شود. قرنیه منطقه‌ای شفاف در جلویِ لایۀ سخت خارجی (صلبیه) است. نور از شکافی کروی (مردمک) واقع در عنبیه (بخش رنگی چشم) می‌گذرد. ماهیچۀ عنبیه کوچکی و بزرگی مردمک و درنتیجه، مقدار نوری را که به چشم وارد می‌شود کنترل می‌کند. سپس، نور از عدسی عبور می‌کند. رباط‌های آویزان و ماهیچه‌های مژکی عدسی را در جای خود نگه می‌دارند. ماهیچه‌های مژکی باعث می‌شوند تا عدسی، که ساختار کروی و شفافی واقع در پشت عنبیه است، تغییر شکل دهد و تصاویر اجسامِ دور و نزدیک روی شبکّیه، واقع در پشت چشم، متمرکز شوند. شبکّیه پر از یاخته‌های حساس به نور استوانه‌ای، میله‌ای، و مخروطی است. یاخته‌های استوانه‌ای در نور کم به‌خوبی عمل می‌کنند، امّا قادر به درک رنگ نیستند. یاخته‌های مخروطی در روشنایی و نور زیاد بهتر عمل می‌کنند و مسئول دید رنگی‌اند. بخشی از شبکیّه، با نام لکه زرد، که تصویر در هنگام دید دقیق روی آن متمرکز می‌شود، اساساً از یاخته‌های مخروطی تشکیل شده است. یاخته‌های استوانه‌ای و مخروطی شبکیه تکانه‌ها را در طول نورون‌های حسی عصب بینایی به مغز می‌فرستند. این تکانه‌های عصبی در بخش خاصی از مغز (لپ پس‌سری) پردازش می‌شود و به‌صورت تصاویر ذهنی درمی‌آید که به آن رؤیت یا بینایی می‌گویند. چگونگی عمل رؤیت هنوز به‌درستی روشن نیست و سازوکار آن به‌ویژه در مورد رؤیت رنگ‌ها ناشناخته است. در قدیم عموماً معتقد بودند که در رؤیت، نور از چشم بیننده ساطع می‌شود و به اشیاء برخورد می‌کند و باعث دیدن آن‌ها می‌شود. ابن هیثم، فیزیک‌دان برجستۀ اسلامی قرن ۴ق که از بنیانگذاران علم اُپتیک یا نورشناسی است، ثابت کرد که این نظر درست نیست و از چشم هیچ نوری بیرون نمی‌آید. منبع و سرچشمه نور در بیرون قرار دارد که بر اشیاء می‌تابد و انعکاس آن به‌چشم می‌رسد و باعث رؤیت آن‌ها می‌شود.