زعفران
زَعفَران (saffron)
گیاهی علفی، با نام علمی Crocus sativus. L، از تیرۀ زنبقیان[۱]. این گیاه چندساله یا پایا، بدون ساقه و دارای ساقۀ زیرزمینی غده‌ای پیازی‌شکل با نام کُرم است که در تداول عامه به پیاز زعفران معروف است. گل‌های آن بسیار زیبا و بنفش‌رنگ، با آرایش سه‌تایی‌اند. در پارسی کهن و منابع پهلوی، نام زعفران به‌صورت کُرکُم آمده است و شاید این واژۀ منشأ نام لاتین آن باشد. قدیمی‌ترین اسنادی که از مصارف خوراکی و غیرخوراکی زعفران برجای مانده است، مربوط به نوشته‌های پولین، نویسندۀ نظامی یونانی قرن ۲م در زمان هخامنشیان است. احتمالاً مادها اولین کسانی بودند که به پرورش آن مبادرت کرده‌اند. منشأ این گیاه نیز از دامنه‌های زاگراس، مخصوصاً الوند، بوده است. واژۀ زعفران در منابع فارسی پیش از اسلام وجود ندارد و منشأ آن هم معلوم نیست، ولی این واژه منشأ نام انگلیسی آن است. نخستین مزارع زعفران دنیا در اطراف الوند، به‌ویژه ایالت جبال، نام قدیمی محدوده‌ای شامل همدان، قم، کرمانشاه، و چند شهر دیگر، بوده است و امروزه در مناطق بسیاری از کشور پرورش می‌یابد. کشمیر، چین، و مناطق اطراف مدیترانه از دیگر مناطق کشت زعفران در دوران‌های گذشته‌اند. قسمت مصرفی این گیاه کلالۀ قرمز رنگ آن است که عموماً پیش از طلوع آفتاب چیده می‌شود. زعفران را بیشتر در غذاها، حلواها، شیرینی‌جات و نیز در مصارف دیگری ازجمله برای ماسک‌های صورت، رنگ‌کردن مو، گذاشتن خال، سحر و جادو، شستن بت‌ها، و تهیۀ عطر به‌کار می‌برند. در طب سنتی و امروزی، زعفران را مایۀ انبساط دل و مقوی قلب و کبد می‌دانند و در تقویت هوش و حافظه، درمان سردرد، خواب‌آوری، افزایش بینایی و زیبایی چشم، و لطافت صورت مؤثر شمرده‌اند. زعفران خوراکی متعلق به گونه C.aureus است. زعفران پاییزی یا گل حسرت (Colchicvm outumnale) با زعفران حقیقی نسبت و به خانوادۀ سوسنی‌ها تعلق دارد.
- ↑ Iridaceae