قزاقستان
قَزّاقِسْتان (Kazakhstan)
موقعیت. جمهوری قزاقستان در آسیای مرکزی بین چین در شرق و دریای خزر در غرب جا دارد. این کشور از شمال به روسیه، از شرق به چین، از جنوب به قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان، و از غرب به دریای خزر محدود می‌شود. مساحت قزاقستان ۲,۷۱۷,۳۰۰ کیلومتر مربع و شهر آستانه پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. قزاقستان، سومین کشور وسیع آسیا، سرزمینی عمدتاً هموار است که جز در شرق و جنوب شرقی، در دیگر نواحی آن ارتفاعات مهمی دیده نمی‌شود. کوه‌های تین شان[۱] و آلتای شان در مرزهای شرقی و جنوب شرقی آن جا دارند و رشته‌کوه‌های چِنگیز تائو[۲] و چوئیلی[۳] بخش‌هایی از نواحی شرقی این کشور را فراگرفته‌اند و بلندترین نقطۀ کشور با نام خان تِنگری با بلندی ۶,۹۹۵ متر، در مرز چین و قزاقستان قرار دارد. دشت مرتفع ساری اَرقَه (قزاق) و نیز دشت‌های بِتپاق‌دالا و مویون قوم، که از شرق به غرب از ارتفاعشان کاسته می‌شود، نواحی مرکزی این کشور را تشکیل داده‌اند. تپه‌ماهورهای قرا تائو و اولو تائو دشت مرکزی را از دشت توران و نواحی شمالی دریاچۀ آرال جدا می‌کنند و بالاخره فروبومان[۴] دریای خزر، که ارتفاعش در نوار ساحلی حدود ۲۵ متر پایین‌تر از سطح دریاست، بخش غربی این کشور را تشکیل می‌دهد. قزاقستان شرقی در حقیقت تختال[۵] فرسایش یافته‌ای است که فرورفتگی‌های آن را دریاچه‌هایی مانند بالخاش، زایسان، و آلاکول فراگرفته و نیمۀ شمالی دریاچۀ آرال و نیز دریاچۀ تنگیز[۶] و سِلِتی تِنگیز[۷] و بسیاری دریاچه‌های فصلی دیگر در نواحی مرکزی و شمالی آن دیده می‌شود. شبکۀ رودهای قزاقستان نسبت به وسعت آن اندک و ناچیز است و بیشتر آن‌ها از یخچال‌های متعدد کوه‌های تین شان و آلتای شان سرچشمه می‌گیرند. به‌جز رودهای ایرتیش[۸]، ایشیم[۹]، و توبول[۱۰] که به‌سوی شمال روان‌اند و به سیبری وارد می‌شوند، دیگر رودها به حوضه‌های داخلی می‌ریزند. رودخانۀ مهم آسیای مرکزی یا سیردریا (سیحون)، که به دریاچۀ آرال می‌ریزد، و رودخانۀ اورال که در دریای خزر تخلیه می‌شود و نیز رودخانۀ ایلی[۱۱] که به دریاچۀ بالخاش می‌ریزد از مهم‌ترین رودهای این گروه محسوب می‌شوند. قزاقستان به چهارده استان تقسیم می‌شود و افزون بر شهر آستانه (پایتخت) آلماآتا، آق‌توبه، قراغاندی[۱۲]، پاولودار[۱۳]، اوسکِمِن[۱۴]، جامبول[۱۵]، چیمکنت[۱۶]، و سِمِی[۱۷] از شهرهای مهم آن به‌شمار می‌روند. اقلیم قزاقستان برّی و خشک است و بارندگی اندکی دارد. زمستان‌های آن بسیار سرد و نسبتاً مرطوب و تابستان‌های آن بسیار گرم و خشک است و بهار در نواحی جنوبی زودتر از نواحی شمالی فرامی‌رسد. بیش از نیمی از قزاقستان را مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی تشکیل داده و دریاچه‌های مرکزی و غربی آن در تابستان به شوره‌زارهای خشک تبدیل می‌شوند. میانگین دمای شهر آلماآتا، پایتخت قدیم قزاقستان، در دی‌ماه ۴- درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۴ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۵۹۸ میلی‌متر می‌رسد. چهار درصد از مساحت این کشور پوشیده از جنگل است و استپ‌های نواحی شمالی، حاصل‌خیزترین بخش این کشور را تشکیل می‌دهند. حیات‌وحش قزاقستان شامل گرگ، خرس، موش صحرایی، موش کور و انواع خزنده و پرنده است.
اقتصاد. قزاقستان از نظر زغال‌سنگ و نفت بسیار غنی است و منابع آهن، بوکسیت، مس و نیکل آن نیز فراوان است. این کشور از نظر صنعتی به پیشرفت‌های بسیاری دست یافته و ذوب فلزات، تولید ماشین‌آلات سبک و سنگین، فرآورده‌های شیمیایی، الکترونیک، داروسازی، و فرآوری مواد غذایی از فعالیت‌های صنعتی آن به‌شمار می‌آیند. کشاورزی نیز همچون گذشته اهمیت دارد و نیمی از نیروی کار قزاقستان در این بخش به کار مشغول‌اند. بیشتر زمین‌های بایر آن به کشت غلات اختصاص یافته و پرورش دام نیز جایگاه مهمی دارد. غلات مهم‌ترین محصول نواحی شمالی است و میوه و سبزیجات و برنج در دره‌های نسبتاً گرم جنوب شرقی کشت می‌شود. موجودی ذخایر زیرزمینی نفت قزاقستان حدود ۸میلیارد بشکه و موجودی گاز آن حدود ۶۰۰هزار میلیون متر مکعب است. مساحت جنگل‌های قزاقستان به ۱۰.۵ میلیون هکتار بالغ می‌شود و تولید چوب و الوار آن ۳۱,۵۰۰ متر مکعب است.
حکومت و سیاست. قزاقستان دارای نظام جمهوری با دو نهاد قانون‌گذاری است. دورۀ ریاست‌جمهوری در این کشور هفت سال است، ولی استثنائاً نور سلطان نظربایف تا زمان حیات خویش ریاست‌جمهوری کشور را برعهده خواهد داشت. مجلس ملی قزاقستان ۷۷ عضو و مجلس سنای آن ۴۷ عضو دارد و نمایندگان آن‌ها برای دوره‌های چهارساله برگزیده می‌شوند.مردم و تاریخ. جمعیت قزاقستان حدود ۱۶,۵۱۸,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۶ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۰.۳ درصد است و قزاق‌ها ۴۲ درصد و روس‌ها ۳۸ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. ۴۷ درصد از مردم آن مسلمان‌اند و ۵۶ درصدشان در شهرها زندگی می‌کنند و زبان رسمی آنان قزاقی است. میانگین امید به زندگی در قزاقستان ۶۸ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. قزاقستان سرزمین قزاق‌هایی است که تیره‌ای از قبایل ترک و مغول‌اند. آنان در قرن ۴م خانات ترک آسیای میانه را تأسیس کردند و در قرن ۸م به آیین اسلام گرویدند، و در قرن ۱۳م به زیرسلطه سلجوقیان درآمدند. مردم قزاقستان از ۱۲۱۹م تا ۱۴۲۷م بر سلطۀ مغولان گردن نهادند و در اوایل قرن ۱۶ قبایل مختلف قزاق با هم متحد شدند و شخصی با نام قاسم‌خان را به رهبری برگزیدند. نواحی مرکزی و غربی قزاقستان در سال‌های ۱۷۳۱ تا ۱۷۴۲ به تصرف روس‌ها درآمد و منچوها نیز در ۱۷۵۸ نواحی شرقی آن را به تصرف خود درآوردند که آن هم تا اوایل قرن ۱۹ به تصرف روس‌ها درآمد. نظامیان روس در ۱۸۵۴ پادگانی نظامی در محل کنونی شهر آلماآتا تأسیس کردند و روس‌ها و اوکراینی‌ها را به مهاجرت و اقامت در آن سرزمین تشویق کردند. با وقوع انقلاب اکتبر و روی کار آمدن بلشویک‌ها در روسیه، حکومت شوراها در ۱۹۲۰ در قزاقستان تأسیس شد و درپی آن جمهوری خودمختار قزاق به‌وجود آمد. با روی کار آمدن میخائیل گورباچف و مطرح‌شدن سیاست فضای باز سیاسی، قزاقستان همراه دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی زمزمه‌های استقلال‌خواهی آغاز کرد. و در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ به استقلال کامل دست یافت و نور سلطان نظربایف در مقام رئیس‌جمهور، زمام امور کشور را دردست گرفت.