قوس (معماری)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۲۳ توسط Nazanin (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

قوس (معماری)(arch)

طاق نصرت، پاريس
طاق نصرت، پاريس

در بنّایی، سازۀ خمیده‌ای که وزن مصالح رویِ فضای سرگشاده را نگه‌ دارد، همچون قوس پل یا درگاه. نخستین قوس‌ها از چندین سنگ گُوِه‌شکل تشکیل می‌شدند که متّکی به فشار متقابل بودند. این اصطلاح بر هر سازۀ خمیدۀ دیگری که از لحاظ شکل ظاهری، قوس باشد نیز دلالت دارد، همچون طاق نصرت[۱]، پاریس (۱۸۰۶ـ۱۸۳۶). نخستین قوس‌های دورتمام با سنگ‌تاج[۲] را رومی‌ها ساختند؛ که در ساخت آباره[۳] و قنات به‌کار می‌رفت. سایر انواع قوس عبارت‌اند از قوس تیزه‌دار[۴]، قوس پیشکردۀ[۵] سرخ‌پوستان مایا[۶]، قوس سرنیزه‌ای[۷] قرون وسطا[۸]، قوس جناغی[۹] یا چهارخم، و قوس نعل‌اسبی[۱۰] یا ناری در معماری اسلامی.

تاریخچه. مصریان باستان، مردم بین‌النهرین[۱۱]، و یونانیان، اصول ساخت قوس را می‌دانستند، اما پیش از دورۀ رومی‌ها به‌‌ندرت از آن استفاده می‌شد؛ در این دوره ساخت قوس‌های دورتمام در همه‌جا رواج یافت. در طول دوره‌‌هایی از معماری، در اروپای غربی با نام رومانسک (رومی‌وار)[۱۲] و در اروپای شرقی با نام بیزانسی[۱۳]، ساخت این نوع قوس رایج بود. مردم بین‌النهرین از قوس تیزه‌ای استفاده می‌کردند که نخست در حدود قرن ۶پ‌م در هندوستان به‌کار رفته بود، و معماران مسلمان از آن استفاده کردند. این نوع قوس را احتمالاً جنگجویانی که از جنگ‌های صلیبی باز‌می‌گشتند در پایان قرن ۱۱م در انگلستان و فرانسه رواج دادند. در کشورهای اسلامی و عمدتاً در جنوب مدیترانه، قوس نعل‌اسبی، گاهی گرد و گاهی تیز، بسیار متداول بود. در معماری رنسانس[۱۴]، در سرتاسر اروپای غربی، قوس‌های دورتمام جای خود را به قوس‌های تیزه‌ای دادند.

اصطلاحات و اجزا. اصطلاحات اصلی مربوط به هر نوع قوس عبارت‌اند از دهانه[۱۵]، خیز[۱۶]، و خط پاتاق[۱۷]؛ اجزای مختلف قوس عبارت‌اند از پاطاق[۱۸]، فَرَسب دور قوس[۱۹] (ابزار دورتادور پیشانی یا زیر قوس)، تاج[۲۰]، برون‌قوس[۲۱]، پاکارقوس[۲۲]، درون‌قوس[۲۳]، سنگ‌تاج، پشت‌بغل[۲۴]، سنگ‌پاتاق[۲۵] و سنگ‌تاق[۲۶].انواع. انواع اصلی قوس، بر‌اساس شکل عبارت‌اند از دورتمام[۲۷] یا رومی، شکسته[۲۸]، پابلند[۲۹]، نعل‌اسبی گرد[۳۰]، پاتوپا[۳۱] (تیزه‌دار با شعاع مساوی دهانۀ قوس)، سرنیزه‌ای (نوک‌تیز با شعاع بزرگ‌تر از دهانه)، چهارپرگاری[۳۲] (تیزه‌دار با چهارقوس)، نعل‌اسبی تیز[۳۳]، سه‌پرگاری[۳۴]، دالبُری[۳۵] و بیضوی[۳۶].

 


  1. Arc de Triomphe
  2. keystone
  3. aqueduct
  4. pointed arch
  5. corbelled arch
  6. Maya Indians
  7. lancet arch
  8. medieval
  9. ogee arch
  10. horseshoe arch
  11. Mesopotamia
  12. Romanesque
  13. Byzantine
  14. Renaissance
  15. span
  16. rise
  17. springing line
  18. abutment
  19. archivolt
  20. crown
  21. extrados
  22. impost
  23. intrados
  24. spandrel
  25. springer
  26. voussoir
  27. semicircular
  28. segmental
  29. stilted
  30. round horseshoe
  31. equilateral
  32. four-centred
  33. pointed horseshoe
  34. three-centred
  35. cusped
  36. elliptical