باتیلار

بایاتیلار

(یا: بایاتی) دوبیتی‌های شفاهی آذربایجان و از رایج‌ترین انواع ادبیات منظوم عامیانه در این سرزمین. بایاتی‌ها از نظر انسجام، شکل، وسعت مضمون، ترنم موسیقی و تموج ذوق و احساس در ردیف جذاب‌ترین و شورانگیزترین آثار بدیع ادبیات عامیانه جای می‌گیرند. عنوان بایاتی به احتمال زیاد از نام «بیات» یا «بایات» اخذ شده است. بایات‌ها (بیات‌ها) از جمله قبائل متعدد ترک بوده‌اند که در دوران‌های مهاجرت به آذربایجان آمده و در آنجا یک‌جانشین شده‌اند. دلیل دیگری که برای انتساب بایاتی به بایات‌ها وجود دارد این است که در موسیقی عامیانه‌ی آذربایجان نیز به نواهایی از قبیل افشاری و گرایلی برمی‌خوریم که عنوان آنها نیز از نام قبایل و اقوام ترک گرفته شده است. بنا بر دلایل و مستندات، این قوم از موسیقی و ادبیات غنی‌ای برخوردار بودهاند که پس از کوچ و اسکان در این ناحیه، به مقیاس وسیعی شیوع یافته و بر موسیقی و ادبیات عامیانه‌ی نواحی هم‌جوار تاثیر گذاشته است. ما نشانه‌ی این تاثیر را در موارد زیاد و از آن جمله به‌صورت ظهور و بروز کلمه‌ی بیات در نام برخی از دستگاه‌های آواز ایرانی و نیز به‌صورت دستگاه آواز مستقلی به نام بیاتی در ترکیه مشاهده می‌کنیم.

نمون‌ههای اولیه‌ی بایاتی‌ها در آغاز توسط سرایندگان و نوازندگانی که در ادبیات و موسیقی عامیانه‌ی آذربایجان به «عاشیق» اشتهار دارند، سروده شدهاند. از قرن 10 تا 13 هجری، به شعرا و عاشیق‌هایی مثل امانی، عزیزی، ساری عاشیق، صالح، مجروح، معصوم، بی‌کس، واقف، سالک و ذاکر برمی‌خوریم که نمونه‌های دست اول بایاتی‌های آنها در جُنگ‌ها و دست‌نویس‌های مربوط به ادوار فوق به جای مانده است. از این میان به‌خصوص بایاتی‌های عزیزی و ساری عاشیق در میان مردم دهان به دهان گشته و رواج عامه یافته است.

بایاتی‌هایی که اکنون به مقیاس وسیع در میان مردم رواج دارند حتی اگر سراینده‌شان هم معلوم باشد آن‌چنان در آنها دگرگونی رخ داده شده که به تملک گنجینه‌ی ادبیات شفاهی عموم مردم آذربایجان درآمده‌اند.

باباتی از چهار مصراع 7 هجایی تشکیل شده که مصرع‌های اول و دوم و چهارم در آن هم‌قافیه و مصرع سوم آزاد است.

منابع