تریستان و ایزوت
تریسْتان و ایزوت (Tristan and Iseult)
(یا: تریسترام[۱] و ایزولده) در افسانه‌های سلتی، قهرمان رُمانسی سوگناک (تراژیک). تریستان را فرستاده بودند تا ایزولده را برای عمویش، مارک[۲]، شاه کورنوال[۳]، خواستگاری کند، اما خود عاشق او شد. داستان عشق آن دو به صورت بخشی از داستان‌های سلحشوران آرتور[۴] شاه درآمد و موضوع اپرای تریستان و ایزولده[۵]، اثر ریشارد واگنر[۶] است. بنابر روایت، معجون جادویی عشقی که برای شاه و همسرش در نظر گرفته شده بود سهواً به تریستان و ایزولده داده شد، و این امر بین آن دو عشقی ابدی پدید آورد. آنان برای دیدن یکدیگر به ترفندهای مختلف متوسل می‌شدند، اما سرانجام تریستان عازم برتانی[۷] شد و با زن دیگری به نام ایزولدۀ سپید‌دست اسماً ازدواج کرد. تریستان پس از آن که از سلاحی زهرآلود زخم برداشت، کسی را در پی عشق حقیقی خود فرستاد، زیرا نجاتش فقط به دست او بود؛ قرار بر آن شد که چنانچه کشتی به هنگام بازگشت حامل ایزولده باشد بادبان سفید و در غیر آن بادبان سیاه برافرازد. بادبان سفید برافراشته شد، اما همسر حسود تریستان به او خبر دروغ داد و تریستان از فرط نومیدی جان سپرد؛ ایزولده نیز با دیدن او، از شدت اندوه در کنار او جان داد. از گورهایشان دو درخت رویید و در هم پیچید. قدیمی‌ترین نسخه‌های این داستان، که بر پایۀ منبع سلتی آن نوشته شده، رُمانس‌های دو شاعر آنگلو‌ـ‌نورمان[۸] قرن ۱۲م است: تامس[۹] (که بخش‌هایی از اثر او در دست است) و بِرول[۱۰]؛ در قرن ۱۳م، گوتفرید فون استراسبورگ[۱۱] حماسۀ تریستان و ایزولده را به نظم درآورد. این داستان نام‌های پیکتی[۱۲] دارد و در آن عناصر و رویدادهای مشابهی از فرهنگ‌های ویلز[۱۳]، کورنوال، برتون[۱۴] و ایرلند[۱۵] دیده می‌شود. از مشهورترین اقتباس‌های این افسانه در قرون میانه باید از 'تریستان و ایزولده'، سرودۀ گوتفرید اهل استراسبورگ نام برد که در حدود ۱۲۱۰م سروده شده است. اشاراتی به افسانه در کمدی الهی، فصل پنجم از کتاب جهنم دیده می‌شود. ازجمله آثار بی‌شماری که از قرن ۱۵م بدین‌سو به اقتباس از این اثر نوشته یا سروده شده‌اند: ۱. 'تریستان و ایزولده'، که نمایش‌نامه‌ای ناتمام از هانس زاکس به زبان آلمانی است؛ ۲. تریستان، اثر ناتمام ویلهلم فون شلگل، به زبان آلمانی، نوشته‌شده در ۱۸۸۰؛ ۳. رمانس 'تریستان و ایزولده'، نوشتۀ هرمان کورتس به زبان آلمانی، نوشته‌شده در ۱۸۴۴؛ ۴. تریسترام و ایزوت، سرودۀ مثیو آرنولد، به زبان انگلیسی، منتشرشده در ۱۸۵۲؛ ۵. داستان تریستان و ایزوت به فرانسه، که صورت بازسازی‌شدۀ افسانه است از روی قطعات کهن آن، به روایت ژوزف بدیه در ۱۹۰۰ (ترجمۀ فارسی این افسانه از روی همین کتاب صورت گرفته)؛ ۶. 'تریستان و ایزولده'، نمایشی موزیکال از ریشارد واگنر که در ۱۸۶۵ به روی صحنه رفت و مهم‌ترین تصنیف قرن نوزدهمی ملهم از این افسانه است.