تی مور
تی‌مور (Timor)
بزرگ‌ترین و شرقی‌ترین جزیره از جزایر سوندای کوچک‌تر[۱]، در جنوب شرقی مجمع‌الجزایر اندونزی، در غرب دریای تی‌مور و شرق دریای ساووا[۲]. جزیره‌ای دراز، باریک، و کوهستانی است و ۳۳,۶۱۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. ساکنان بومی آن آتونی[۳] و مهاجران بعدی مالایایی[۴]، ملانزیایی[۵]، چینی، عرب، و گجراتی[۶] بودند. این جزیره به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شده است. تی‌مور غربی[۷]، با مرکزیت کوپانگ[۸]، بخشی از کشور اندونزی و تی‌مور شرقی[۹]، با مرکزیت دیلی[۱۰]، یک کشور مستقل است. اکثر مردم تی‌مور غربی را مسلمانان و بیشتر مردم تی‌مور شرقی را مسیحیان تشکیل می‌دهند. پرتغالی‌ها در طول قرن ۱۰ق/۱۶م و در مدت قریب به یک قرن، قسمت شرقی تی‌مور، و هلندی‌ها در اوایل قرن ۱۱ق/۱۷م قسمت غربی جزیره را به تصرف خود درآوردند. در جنگ جهانی دوم، ژاپن هر دو قسمت را اشغال کرد. تصرفات هلند و پرتغال حدود مشخصی نداشت. به همین سبب در ۱۲۷۵ق/۱۸۵۹، قلمرو آنان مرزبندی شد و در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴ و پس از پیروزی هلندی‌ها بر شورش‌های مردم نواحی مختلف و انحلال حکومت‌های بومی در برخی از جزایر اندونزی، این مرزبندی صورت عملی به‌خود گرفت. تی‌مور غربی در ۱۹۴۹ پس از استقلال اندونزی از هلند به‌صورت بخشی از کشور اندونزی درآمد و تی‌مور شرقی تا سقوط دولت شبه‌فاشیستی پرتغال در ۱۹۷۵، مستعمرۀ آن کشور باقی ماند. دولت جدید پرتغال پس از چند ماه مذاکره با جنبش استقلال‌طلبان تی‌مور شرقی در نوامبر همان سال، استقلال آن سرزمین را اعلام و حکومت را به جنبش آزادی‌بخش تی‌مور واگذار کرد. ارتش اندونزی، بلافاصله بعد از پایان دیدار جرالد فورد، رئیس‌جمهور وقت امریکا، به شهر دیلی، پایتخت تی‌مور شرقی، حمله کرد و با خشونت بسیار و کشتارهای هولناک که بیش از ۲۵ سال ادامه یافت، آن سرزمین را اشغال کرد. سرانجام همه‌پرسی اوت ۱۹۹۹ به سود مردم تی‌مور شرقی پایان یافت و کشور جمهوری دموکراتیک تی‌مور شرقی با حمایت نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل تأسیس شد. در ۲۰۰۲، پس از حوادثی بسیار خونین، ارتش اندونزی از تی‌مور شرقی خارج شد و آن سرزمین به استقلال کامل دست یافت. در این سال‌ها، ارتش اندونزی و یا شبه‌نظامیان و طرفداران اندونزی قریب ۳۰۰هزار نفر از مردم تی‌مور شرقی را به‌قتل رساندند.