جنگل بارانی

جنگل بارانی (rainforest)

جنگل باراني

جنگل‌های انبوهی، معمولاً در استوا یا نواحی نزدیک به آن. این نواحی اقلیمی گرم و مرطوب دارند. هوای مرطوبی که بادهای بسامان همگرا با خود می‌آورند، به‌سبب گرما بالا می‌رود و باران‌های شدیدی می‌بارد. بیش از نیمی از جنگل‌های بارانی در امریکای جنوبی و مرکزی، به‌ویژه در ناحیۀ آمازون سفلا و سواحل اکوادور و کلمبیا واقع‌اند. بقیه در جنوب شرقی آسیا (مالزی، اندونزی)، گینۀ نو، افریقای غربی و کنگو قرار دارند. در گذشته جنگل‌های بارانی گرمسیری چهارده درصد سطح زمین را می‌پوشاندند، اما امروز این جنگل‌ها را با سرعت روزافزونی تخریب می‌کنند تا از الوار ارزشمند حاصل از آن بهره‌برداری، و در زمین‌های سترده کشاورزی کنند؛ در نتیجه مشکلات ناشی از جنگل‌زدایی پدید آمده است. تا ۱۹۹۱، بیش از ۵۰ درصد جنگل‌های بارانی جهان ازبین رفت، اما این جنگل‌ها هنوز هم مشتمل بر حدود ۵۰ درصد چوب جهان و زیستگاه دست‌کم ۴۰ درصد از گونه‌های گیاهی و جانوری کرۀ زمین‌اند. پوشش گیاهی جنگل‌های بارانی گرمسیری معمولاً شامل ناحیه‌ای از جنگل انبوه به نام سِلوا است، همچنین چتری تشکیل شده از شاخه‌های بالایی درختان بلند است که بر لایه‌های پایینی سایه می‌افکنند، و نیز لایه‌ای میانی دارند که از درختان کوتاه و ریشۀ درختان، گیاهان بالارونده تشکیل شده است، و زمینی پوشیده از خزه و سرخس دارند. نبود ریتم فصلی در این نواحی سبب می‌شود که گیاهان مجاور همزمان گل بدهند و برگ‌ریزی کنند. هوازدگی شیمیایی و فروشست خاک غنی از آهن، به‌سبب بالا‌بودن رطوبت و دما، روی می‌دهد. جنگل‌های بارانی یکی از پیچیده‌ترین و متنوع‌ترین اکوسیستم‌های کرۀ زمین را تشکیل می‌دهند و انرژی خود را از خورشید و فتوسنتز کسب می‌کنند. در هر هکتار (۱۰هزار متر مربع) جنگل بارانی ۲۰۰ تا ۳۰۰ گونه درخت یافت می‌شود، در حالی‌که در هر هکتار از جنگل‌های مناطق معتدل فقط ۲۰ تا ۳۰ گونه درخت وجود دارد. درختان مولّدان اصلی‌اند. گیاه‌خوارانی مانند حشرات، کرم‌های پروانه، و میمون‌ها از گیاهان و درختان تغذیه می‌کنند و گوشت‌خوارانی مانند گربۀ وحشی و شیر کوهی از این گیاه‌خواران تغذیه می‌کنند. قارچ‌ها و باکتری‌ها تجزیه‌کننده‌اند. آن‌ها مواد مردۀ گیاهی، و لاشۀ گیاه‌خواران و گوشت‌خواران را به کمک گرما و رطوبت، تجزیه می‌کنند. مواد تجزیه شده، مواد مغذی لازم برای گیاهان و درختان را تأمین می‌کنند. اکوسیستم جنگل بارانی، به‌ویژه با جذب دی‌اکسید کربن از جَو، به تنظیم الگوهای آب‌وهوایی کرۀ زمین کمک می‌کند. نقش دیگر آن، تثبیت خاک است. جنگل‌های بارانی بخش عمدۀ اکسیژن لازم برای گیاهان و جانوران را تأمین می‌کنند. بر اثر جنگل‌زدایی، خُرداقلیم جنگل ناپدید می‌شود. در این حالت فرسایش خاک و جاری‌شدن سیل مشکلات مهمی پدید می‌آورند، زیرا جنگل‌های بارانی محافظ خاک‌های عمیق استوایی‌اند. هنگامی‌که ناحیه‌ای از پوشش گیاهی سترده می‌شود، رویش دوبارۀ بوته‌ها و درختچه‌ها در آن بسیار دشوار است زیرا خاک فاقد مواد مغذی کافی است؛ در نتیجه طرح‌های تبدیل جنگل‌های بارانی به زمین‌های کشاورزی با مشکل روبه‌رو می‌شوند. بعد از دو تا سه سال، زمین دیگر محصول نمی‌دهد و به حال خود رها می‌شوند. از‌بین‌بردن جنگل‌های بارانی به گر‌م‌شدن جَو زمین منتهی می‌شود، و در ایجاد اثر گلخانه‌ای نقش دارد. ویژگی جنگل‌های بارانی گرمسیری وجود گونه‌های متنوع زیستی، معمولاً درختان پهن‌برگ همیشه‌سبزی با انواع گیاهان بالارونده و سرخس‌هاست، که بعضی از آن‌ها منبع مهم مواد اولیۀ دارویی‌اند. محصولات جنگل گرمسیری، در صورتی‌که به‌درستی محافظت شود، عبارت‌اند از گیاهان دارویی، روغن گیاهانی مانند سرو، عَرعَر، دارچین، صندل، ادویه، صمغ، رزین لازم برای ساخت مرکب، لاک، لینولئوم، مواد اولیۀ دباغی و رنگرزی، علوفۀ دام، مواد اولیۀ نوشیدنی‌ها، سم، کود سبز، کائوچو و فرآورده‌های حیوانی ازجمله پَر، چرم، عسل. سایر انواع جنگل بارانی عبارت‌اند از کوهی، فرازکوهی یا ابری، چَندل و نیمه‌استوایی. روش‌های سنتی زندگی در جنگل‌های بارانی گرمسیری در حال نابودی است. شیوۀ کشت جابه‌جایی (بریدن و سوزاندن) که در آن بخش‌های کوچکی از جنگل کشت می‌شد و پس از دو یا سه بار برداشت محصول به حال خود رها می‌شد، جای خود را به کشت در مقیاسی چنان بزرگ داده است که جنگل فرصت تجدید حیات پیدا نمی‌کند؛ در نتیجه، شکار و جمع‌آوری مواد خوراکی برای امرارمعاش دیگر امکان‌پذیر نیست. در ۳۰ سال گذشته امریکای مرکزی ۳/۲ جنگل‌های بارانی خود را از دست داده است و در آن‌ها دامداری رایج شده است.

---