خون
خون (blood)
مایعی سرخ‌رنگ که قلب[۱] آن را تلمبه می‌کند و در سرخ‌رگ[۲]ها، سیاه‌رگ[۳]ها، و مویرگ[۴]های حیوانات مهره‌دار به حرکت درمی‌آید و جریان خون را تشکیل می‌دهد. این اصطلاح برای مایع مشابهی نیز به کار می‌رود که در بدن بی‌مهرگانِ دارای دستگاه گردش خون بسته[۵] جریان دارد. خون مواد مغذّی و اکسیژن را به سلول‌های بدن می‌رساند و محصولات زاید، مثل دی‌اکسید کربن، را از آنها دور می‌کند. علاوه بر این، خون در پاسخ ایمنی دخالت دارد. در برخی از جانداران، توزیع حرارت در بدن نیز برعهدۀ خون است. بدن انسان بالغ حدود ۵.۵ لیتر خون دارد که حدود پنج درصد از وزن بدن را شامل می‌شود. خون از مایعی با نام پلاسما[۶] تشکیل شده است که سه گروه عمدۀ یاخته‌های میکروسکوپی در آن معلق‌اند.
گویچه‌های قرمز (اریتروسیت[۷]ها). تعداد آنها تقریباً ۶ میلیون در هر میلی‌لیترِ خون فرد بالغ است و نزدیک به نصف حجم خون را تشکیل می‌دهند. این یاخته‌ها اکسیژن را در بدن جابه‌جا می‌کنند. اکسیژن درون میلیون‌ها مویرگ خونی که در اطراف کیسه‌های هوایی ریز شش‌ها قرار دارند، جذب می‌شود. مسئول حمل اکسیژن در خون پروتئینی قرمزرنگ در گویچه‌های قرمز[۸]، با نام هموگلوبین[۹]، است (← گویچه_قرمز_خون).
گویچه‌های سفید (لوکوسیت[۱۰] ها). انواع گوناگونی دارند. برخی از آنها (بیگانه‌خوار[۱۱]ها) باکتری‌های مهاجم را می‌بلعند و از بدن در مقابل بیماری‌ها دفاع می‌کنند. این گروه از سلول‌ها در ترمیم بافت‌ها نیز دخیل‌اند. گروهی از گویچه‌های سفید[۱۲] (لنفوسیت‌ها) با تولید پادتن ایمنی ایجاد می‌کنند. پادتن‌ها به باکتری‌های بیماری‌زا می‌چسبند و آنها را تخریب می‌کنند. دسته‌ای دیگر از گویچه‌های سفید یاخته‌های آلوده به ویروس را از بین می‌برند (← گویچۀ سفید خون).
پلاکت خون (ترومبوسیت[۱۳]ها). در انعقاد خون نقش دارد. یاخته‌های خون دایم فرسوده می‌شوند و می‌میرند و یاخته‌های خونی ساخته‌شده در مغز استخوان[۱۴] جای سلول‌های فرسوده را می‌گیرند. روزانه ۲۰۰ میلیارد گویچۀ قرمز تخریب می‌شود و بدن در هر ساعت ۹هزار میلیون گویچۀ قرمز جدید می‌سازد. خون ترکیبات متنوعی را در بدن جابه‌جا می‌کند. پس از هضم[۱۵] غذا، مولکول‌های کوچک غذا از روده[۱۶] جذب و وارد خون می‌شوند. خون این مواد غذایی، مثلاً گلوکز[۱۷]، را به یاخته‌های بدن می‌رساند. مواد زاید یاخته‌ها، مثل دی‌اکسید کربن، نیز از طریق خون برای دفع به شش‌ها می‌رسند. هورمون‌ها، مثلاً استروژن[۱۸]، با خون به یاخته‌های بدن می‌رسند و فرآیندهای گوناگون را تنظیم می‌کنند (← پلاکت)
سیگار کشیدن. کشیدن سیگار به اشکال گوناگون بر خون اثر می‌گذارد. دود سیگار باعث تنگی رگ‌های خونی و بالارفتن فشار خون می‌شود. فشار خون بالاتر از حد طبیعی برای سلامتی مضر است. دود سیگار دارای گازی با نام مونواکسید کربن[۱۹] است که به‌جای اکسیژن با هموگلوبین ترکیب می‌شود، اما برخلاف اکسیژن از هموگلوبین جدا نمی‌شود. در این حالت، دیگر هموگلوبین قادر به حمل اکسیژن نیست. بدن کسانی که زیاد سیگار می‌کشند، هنگام ورزش اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند و بنابراین، آنها احساس تنگی نفس[۲۰] می‌کنند.
تنظیم دما. خون حرارت را در بدن پخش می‌کند. پوست یکی از قسمت‌هایی است که حرارت به آن منتقل می‌شود و از آن به محیط اطراف[۲۱] دفع می‌شود.
ترکيب خون (ترکیب خون[۲۲]). رنگ خون سرخ‌رگی که سرشار از اکسیژن است، قرمز روشن و رنگ خون سیاه‌رگی که اکسیژن کمی دارد، قرمز تیره است. خون کمی از آب سنگین‌تر و وزن مخصوص آن ۱.۰۶ است، و خاصیت قلیایی دارد. خون انسان شامل گویچه‌های قرمز، گویچه‌های سفید (بیگانه‌خوارها و لنفوسیت‌ها)، و پلاکت[۲۳] هایی است که در پلاسما شناورند.
خون مصنوعی. از ۱۹۹۶، شرکت‌های امریکایی انواع گوناگونی از خون مصنوعی را آزمایش کردند. همۀ انواع خون مصنوعی قادرند اکسیژن را از شش‌ها به یاخته‌ها برسانند و دی‌اکسید کربن را به شش‌ها حمل کنند.
- ↑ heart
- ↑ artery
- ↑ vein
- ↑ capillary
- ↑ closed circulatory system
- ↑ plasma
- ↑ erythrocyte
- ↑ red blood cells
- ↑ haemoglobin
- ↑ leucocytes
- ↑ phagocyte
- ↑ white cells
- ↑ thrombocyte
- ↑ bone marrow
- ↑ digestion
- ↑ gut
- ↑ glucose
- ↑ oestrogen
- ↑ carbon monoxide
- ↑ short of breath
- ↑ environment
- ↑ chemistry of blood
- ↑ platelet