کتاب شناسی سینما در ایران

کتاب‌شناسی سینما در ایران

انتشار کتاب‌های سینمایی در ایران قدمتی به اندازۀ سینما در این سرزمین دارد. کتاب‌های سینمایی همواره با استقبال علاقه‌مندان این رشته همراه بوده است. نخستین و یگانه کتاب سینمایی دهۀ اول قرن چهارده شمسی (1300ش) فیلم‌نامۀ شاه ایران و بانوی ارمن است، که ذبیح‌الله بهروز، نمایش‌نامه‌نویس همان سال‌ها نوشت. در آن دوره نویسندۀ دیگری پی‌گیر انتشار کتاب سینمایی نشد.

در دهۀ 1320 از کتاب‌های ترجمه‌ای و فیلم‌نامه‌های تألیفی استقبال شد و تاریخ سینما (ژیوسپ لودوکا) ترجمۀ حسن صفاری، هنرپیشگان بزرگ نوشتۀ الف بیدار (احمد شریعتی)، حسن دکتر در علم حقوق (ا شیروانی) و زندگی حکیم ابوالقاسم فردوسی در دربار سلطان محمود غزنوی (علی آذری)، از اهم آن‌هاست.

در دهۀ 1330 توجه نویسندگان و مترجمان به مسائل فنی، نظری، و سینمای ایران معطوف شد، و فرخ غفاری با امضای مستعار م مبارک سینما و مردم، تروآل ‌گیلانی تکنیک سینما و مهدی جلالی لوازم سمعی و بصری را انتشار دادند، و طغرل افشار در کمان رنگین سینما و عبدالحمید شعاعی تهرانی سینمای ایران را منتشر کردند.

در دهۀ 1340 انتشار کتاب‌ با پی‌گیری و جدیت بیشتری ادامه یافت. حسن مرندی پدرم چارلی (جرالدین چاپلین)، نجف دریابندری تاریخ سینما (آرتور نایت)، هوشنگ طاهری فیلم‌نامه‌های همچون در یک آینه (اینگمار برگمن)، هیروشیما عشق من (مارگارت دوراس)، حادثه (میکل‌آنجلو آنتونیونی)، و رضا سیدحسینی لایم لایت (روژه کرینه) را ترجمه کردند.

در دهۀ 1350 تفوق با فیلم‌نامه‌های ترجمه‌ای و جُنگ‌های سینمایی بود، ازجمله: آمارکورد (فدریکو فلینی و تونینو گوئرا) ترجمۀ مهین دانشور، ایوان مخوف (سرگِی ایزنشتین) ترجمۀ قاسم صنعوی، جذابیت پنهان بورژوازی (لوئیس بونوئل و ژان کلود کری‌یر) ترجمۀ بهرام ری‌پور، حکومت نظامی (فرانکو سولیناس) ترجمۀ منیژه محامدی، سینمای زمان (پرویز شفا)، شناخت سینما (جهانبخش نورایی)، کتاب سینما (انجمن دانشجویان دانشگاه پهلوی شیراز)، ویژۀ سینما و تئاتر (یک تا شش) و هفتمین هنر (به همت بهمن مقصودلو).

از اواخر دهۀ 1350 و در دهۀ 1360 کتاب‌های سیاسی، نظری، و تحقیقی بیش از سال‌های قبل توجه را جلب کرد؛ مثل سینما سلاح تئوریک (جیمز روی مک‌بین) ترجمۀ پرویز شفا، سینما، سیاست، تجارت (گاراگانف) ترجمۀ مجید کلکته‌چی، پژوهشی در تاریخ سینمای شوروی (ترجمه و تألیف احمد ضابطی جهرمی)، سینمای رؤیاپرداز ایران (محمد تهامی‌نژاد)، تمهیدات سینمایی (اکبر عالمی)، تاریخ سینمای ایران (مسعود مهرابی)، سیر تحولی سینما (جان هواردلاوس) ترجمۀ محسن یلفانی، اقتباس ادبی در سینمای ایران (شهناز مرادی کوچی)، نشانه‌ها و معنا در سینما (پیتر وولن) ترجمۀ عبدالله تربیت و بهمن طاهری، باد هر جا بخواهد می‌وزد (بابک احمدی) و سینما به روایت هیچکاک (فرانسوا تروفو) ترجمۀ پرویز دوایی.

در دهۀ 1370 کتاب‌های متعددی در زمینۀ مسائل تاریخی، تحلیلی، نظری، آموزشی و فنی سینما و نیز شخصیت‌ها، فیلم‌نامه‌ها، کارگردانی‌، و بازیگری منتشر شد، که ازجملۀ آن‌هاست: مجموعۀ فیلمشناخت ایران/ فیلم‌شناسی سینمای ایران (1309 تا 1372) و خاطرات و خطرات فیلمبرداران سینمای ایران (غلام حیدری)، تاریخ سینمای ایران (جمال امید)، صد فیلم تاریخ سینمای ایران (احمد امینی)، ساخت‌گرایی، نشانه‌شناسی‌، سینما ترجمۀ علاالدین طباطبایی، شکسپیر و سینما (به ‌کوشش منصور براهیمی)، عناصر ساختاری سینمای هیچکاک (استفان شارف) ترجمۀ شاپور عظیمی، روند اقتباس (ویلیام گلدمن) ترجمۀ عباس اکبری، آقای بازیگر (هوشنگ گلمکانی)، بازگشت یکه‌سوار (پرویز دوایی)، سینما چیست؟ (آندره بازن) ترجمۀ محمد شهبا، کیسلوفسکی از زبان کیسلوفسکی (ترجمۀ هوشنگ حسامی) و فیلمنامه‌های برج مینو و بوی پیرهن یوسف (ابراهیم حاتمی‌کیا)، بای‌سیکل‌ران، عروسی خوبان و نوبت عاشقی (محسن مخملباف) و روز واقعه، طومار شیخ شرزین و عیار تنها (بهرام بیضایی).

از کتاب‌هایی که در آغاز دهۀ 1380 منتشر شد عبارت‌اند از رز ارغوانی قاهره (وودی آلن، ترجمۀ شهرزاد بارفروشی)، رنگ شب (محمدعلی سجادی)، آوازهایی که مادرم به من آموخت (رابرت لیندزی) ترجمۀ نیکی کریمی، تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران (زیر نظر عباس بهارلو)، سینمای ایران (محمد تهامی‌نژاد)، تحلیل بازیگری (رضا کیانیان)، سینما و معماری (فرانسوا پنز و مورین تامس) ترجمۀ شهرام جعفری‌نژاد و سینما به روایت هوارد هاکس (جوزف مک‌براید) ترجمۀ پرویز دوایی.