مدرسه علمیه
مدرسۀ عِلْمیِّه
آموزشگاه رسمی حوزۀ علمیه، ویژۀ آموزش علوم اسلامی. شاگردان این مدارس طلبه و استادان آن مدرِس خوانده می‌شوند. درس‌های این مدارس در چند مقولۀ اساسی طبقه‌بندی می‌شوند: مقدمات ادب عرب (صرف و نحو و بلاغت)، قرآن و تفسیر، نهج‌البلاغه، اصول فقه، فقه، عقاید، اخلاق، تاریخ، رجال، منطق و فلسفه. تدریس در مدارس علمیه معمولاً 3 مقطع یا 3 مرحله دارد: مقدمات، سطح، و خارج. مرحلۀ مقدمات شامل درس‌های پایه برای آشنایی با صرف و نحو زبان عربی و معانی و بیان و منطق است که برای شناخت زبان قرآن و معارف اسلامی لازم است. مرحلۀ سطح مشتمل بر دروس مربوط به اصول و فقه است. در مرحلۀ خارج، درس خارج فقه و اصول، این دو مبحث به صورت استدلالی تدریس می‌شود که نتیجۀ آن پرورش قوۀ استنباط و اجتهاد در طلبه است تا سرانجام طلبه‌ای که دانش‌های بنیادی اسلامی را فراگرفته است، بتواند بر اساس کتاب (قرآن)، سنت (اخبار و احادیث)، عقل و اجماع، مسائل فقهی را حل و فصل کند و مجتهد شود. در نظام آموزش مدرسه‌های علمیۀ جدید تحولاتی رخ داده است، از جمله آن‌که: ورود به این مدارس مستلزم داشتن شرایط خاص و پذیرفته شدن در امتحان ورودی رسمی است؛ درس‌ها تابع برنامه‌ریزی جدید شده است؛ سال تحصیلی همانند سال تحصیلی رسمی از مهرماه آغاز می‌شود و تا خرداد ادامه می‌یابد؛ برای ارزشیابی دانسته‌های طلاب، امتحان رسمی برگزار می‌شود؛ در حوزه‌های خاص علوم انسانی، مثلاً قضای اسلامی، دورۀ جدیدی با نام دورۀ تخصص ایجاد شده است؛ و درس‌ها و منابع تدریس جدیدی نیز برای آمادگی ذهن طلاب در دوره‌های مقدمات و سطح پیش‌بینی شده است (برنامه‌های جانبی). اکنون کارنامه و مدارک تحصیلی نیز برای طلاب تهیه می‌شود و سنجش دانسته‌های آنان به صورت کمّی صورت می‌گیرد. تاریخ پیدایش مدارس علمیه در ایران به اواخر قرن سوم هجری می‌رسد. ولی صورت سازمان یافته این مدرسه‌ها در قرن 5ق با تشکیل نظامیۀ بغداد پدید آمد؛ مدرسه‌ای که به دستور نظام‌الملک، وزیر بزرگ دورۀ سلجوقی در 459ق ساخته شد. از آن پس، مدرسه‌ها افزایش یافتند و تا کنون مدرسه‌های علمیه در کنار نظام‌های آموزش رسمی ایران و سایر کشورهای اسلامی فعالیت خود را ادامه داده‌اند.
نیز ← حوزه علمیه (نظام آموزشی)
11010100