وحدت وجود، مکتب

اصطلاحی در فلسفه و عرفان اسلامی که بنا بر آن وجود حقیقی یا حقیقت وجود یگانه است و آن ذات مطلق الهی است که وجودی است‌، ازلی و ابدی. در وجود خداوند کثرت و اجزا نیست و جز وجود او در واقع چیز دیگری نیست و اول و آخر و ظاهر و باطن هر چیز است و همه کائنات و موجودات جهان جلوه و شأنی از او هستند و بهره‌ای از وجود او دارند. غالباً وحدت وجود را وحدت موجود نیز می‌خوانند. اما وحدت موجود به این معنی است که موجودات میان خود، نه میان خود و خداوند، نوعی وحدت دارند که این نوع وحدت با اصالت ماهیت هم سازگار است. امّا وحدت وجود به این معنی است که حقیقت وجود حائز کثرت تباینی نیست و اختلافی که می‌پذیرد تشکیکی و مراتبی است، یعنی مربوط به شدت و ضعف و کمال و نقص وجود است و به هر حال کثرتی که در وجود متصور است کثرتی است توأم با وحدت و از نظری عین وحدت است (کثرت در عین وحدت). بنابراین حقیقت وجود مساوی با ذات حق است و آنچه که ماورای ذات حق است، باز به منزلۀ شئون و جلوات اوست. برخی از فلاسفه‌، به دلیل اشکالاتی که بعد از اعتقاد به وحدت وجود ایجاد می‌شود، به وحدت وجود و کثرت موجود اعتقاد پیدا کردند.