تقی زاده، حسن (تبریز ۱۲۵۷ـ تهران ۱۳۴۹ش)
حسن تقی‌زاده (تبریز ۱۲۵۷ـ تهران ۱۳۴۹ش)
| حسن تقی‌زاده | |
|---|---|
| زادروز |
تبریز ۱۲۵۷ش |
| درگذشت | تهران ۱۳۴۹ش |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | دولتمرد |
| شغل و تخصص های دیگر | مصحح، پژوهشگر و مورخ |
| آثار | گاه شماری در ایران قدیم (۱۳۱۶ش)؛ مقالات تقی زاده (ده جلد، ۱۳۴۹ـ۱۳۵۷ش)؛ زندگی طوفانی؛ خاطرات وی (۱۳۶۸ش) |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
دولتمرد، مصحّح، پژوهشگر و مورخ ایرانی. در خانواده‌ای روحانی در تبریز به‌دنیا آمد. تا ۱۶سالگی به تحصیل علوم دینی و فقهی و از آن پس به تحصیل علوم جدید و زبان‌های انگلیسی و فرانسه پرداخت. در ۱۲۹۳ش، به برلین رفت و روزنامۀ کاوه را منتشر کرد که مقالات آن در تاریخ و ادبیات با پژوهش‌های خاورشناسان اروپایی پهلو می‌زد. در ۱۳۱۴ش، به سِمَت نمایندۀ ایران در مجمع بین‌المللی خاورشناسان در رم شرکت کرد و از سال بعد به‌مدت شش سال در مدرسۀ مطالعات شرقی لندن تدریس کرد. با هنینگ دوستی داشت. هنینگ در ۱۳۲۸ش، با یاری او، برای قالب‌گیری و قرائت کتیبه‌های پهلوی به ایران آمد و مدتی در فارس، در متون پهلوی تحقیق کرد. به مناسبت ۷۵سالگی وی شماری از خاورشناسان جشن‌نامه‌ای به‌نام ران ملخ با مقدمۀ هنینگ در لندن انتشار دادند. در شهریور ۱۳۳۳، در کنگرۀ ایران‌شناسان جهان در کیمبریج شرکت کرد و به‌اتفاق آرا، به سمت رئیس کمیتۀ اجرایی انتخاب شد. در ۱۳۴۰، به ریاست فرهنگستان ایران و در ۱۳۴۵، به ریاست کنگرۀ اول جهانی ایران‌شناسان، که در تهران برپا گردید، منصوب شد.
شخصیت سیاسی
شخصیت سیاسی تقی‌زاده مناقشه‌برانگیز و زندگی سیاسی او شاهد فرازونشیب‌های فراوان بوده است. وی در جنبش مشروطه و تدوین متمّم قانون اساسی آن نقش مهمی داشت و از مبانی عرفی قانون اساسی به‌شدت دفاع می‌کرد. در جریان بمباران مجلس به سفارت انگلستان پناهنده و سپس از ایران خارج شد؛ به فرانسه و بعد از آن به انگلستان رفت و پس از پیروزی مشروطه‌خواهان بر استبداد صغیر به ایران بازگشت و به حزب عامیون اشتراکیون پیوست. در ترور سید عبدالله بهبهانی چون متهم اصلی شناخته شد، ناگزیر به استانبول (۱۲۸۸ش) و از آن‌جا به لندن رفت. با آغاز جنگ جهانی اول وارد برلین شد (۱۲۹۳ش) و نُه سال در آن شهر ماند. تا تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، در دوره‌های اول، دوم، پنجم و ششم، مجلس شورای ملی، نمایندۀ تبریز بود، در ۱۳۰۷ش استاندار خراسان و در ۱۳۰۸ سفیر ایران در انگلستان بود، اما چند ماه بعد به وزارت دارایی منصوب شد (تا ۱۳۱۲). در ۱۳۱۱ قرارداد نفت ایران و انگلیس (قرارداد دارسی) را یک‌طرفه لغو کرد. مدتی وزیر مختار ایران در فرانسه و در ۱۳۲۰ سفیر ایران در انگلستان بود. در ۱۳۲۶، در دورۀ پانزدهم مجلس، بار دیگر از تبریز به نمایندگی انتخاب شد و در همین دوره به‌علت تمدید قرارداد دارسی سخت مورد انتقاد نمایندگان قرار گرفت. پس از جنگ جهانی دوم از مدافعان سیاست امریکا در منطقه و ایران شد. از دورۀ اول تا پایان دورۀ چهارم مجلس سنا نمایندۀ منتخب تهران و چند سال رئیس این مجلس بود. در ۹۲سالگی در تهران درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله، به‌خاک سپرده شد.
تقی‌زاده به‌زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، آلمانی و انگلیسی مسلط و از اطلاعات وسیع در تاریخ و ادبیات و علوم قدیمه برخوردار بود و در مجلس مجموعه‌ای ارزشمند از کتاب‌های مربوط به ایران‌شناسی فراهم آورد. وی در جوانی زمانی گفته بود که ایران باید از فرق سر تا نوک انگشت پا غربی شود تا بتواند ترقی کند، اما بعدها این حرف را پس گرفت و معتقد بود که مذهب تشیّع و زبان فارسی دو رکن اصلی ملیت ایرانی هستند. او گاه مقاله‌هایش را با نام مستعار مرزبان باوندی می‌نگاشت.
گزیده‌ی آثار
گاه‌شماری در ایران قدیم (۱۳۱۶ش) در باب تقویم و تاریخ‌گذاری و علم نجوم ایران از دوره‌های قدیم تا عصر حاضر؛ از پرویز تا چنگیز (۱۳۰۹ش) که بخش دوم تاریخ‌نامۀ ایران است و قسمت اول و سوم آن را مشیرالدوله و عباس اقبال نوشتند؛ مقالات تقی‌زاده، دَه جلد (۱۳۴۹ـ۱۳۵۷ش)؛ بیست‌مقالۀ تقی‌زاده، ترجمه احمد آرام (۱۳۴۰ـ۱۳۴۱)؛ زندگی طوفانی، خاطرات وی (۱۳۶۸ش)؛ زمینۀ انقلاب مشروطیت ایران (۱۳۵۶ش)؛ مانی و دین او (۱۳۳۵)؛ تحفةالملوک، تصحیح (۱۳۱۷ش)؛ ترجمۀ عجایب آسمانی (۱۲۷۷ش).