ظل

ظلّ (عرفان)

اصطلاحی است عرفانی که بر جمیع ماسوی‌الله (هر آنچه جز خداست) اطلاق می‌شود. به نظر عارفان، از آنجا که ظل (: سایه، تاریکی) را حقیقتی نیست، و آنچه به صورت سایه ظاهر می‌شود، تنها عدم نور است، و از سویی دیگر سایه را تحرکی جز به حرکت صاحب سایه نیست، عالم نیز، سراسر «ظلّ اللّه» است. چه از سویی آن را حقیقتی جز وجود ظاهر در این مظاهر نیست، و از سویی دیگر، تمام حرکات و ظهورات مشهود در عالم، تنها اثر ارادۀ حق جلّ و علا است. از این‌رو، در نظر عارفانی که حقیقت عالم را دریافته بودند، تمامی ظواهر ظلّ ارادۀ حق خوانده شده است.