فرمالیسم روسی
فرمالیسم روسی Russian Formalism
مکتبی روسی در نقد ادبی که در قرن بیستم پدید آمد. دو گروه تشکیل‌دهندۀ آن عبارت بودند از: اوپویاز[۱] (ساخته از سرواژگانی روسی به معنی «انجمن مطالعۀ زبان شعر») که در 1916 در سن‌پترزبورگ به رهبری ویکتور اشکلوفسکی[۲] شکل گرفت؛ و حلقۀ زبان‌شناسی مسکو[۳] که در 1915 به‌وجود آمد. هر دو گروه از شیوه‌های زبان‌شناختی فردینان دو سوسور[۴] بهره می‌بردند. فرمالیست‌ها با این‌که مفروضاتشان تاحدود زیادی مبتنی بر آرا سمبولیست‌ها دربارۀ استقلال متن و جدایی کاربرد ادبی از دیگر کاربردهای زبان بود، کوشیدند گفتمان انتقادی خود را از نقد سمبولیستی[۵] عینی‌تر و علمی‌تر کنند. فرمالیست‌ها که نسبت نزدیکی با فتوریست‌ها[۶]ی روسی داشتند و مخالف نقد جامعه‌شناختی بودند، با تحلیل شیوه‌ای که ادبیات به‌ویژه شعر می‌توانست موجب دگرگونی هنری یا «بیگانه‌سازی» زبان رایج گردد، باعث «تأکید بر خود رسانه» شدند. در کار آن‌ها کفۀ فرم و تکنیک سنگین‌تر از کفۀ مضمون و محتوا شد. فرمالیسم اگرچه همیشه مورد نفرت منتقدان مارکسیست[۷] بود در اتحاد شوروی مکتب مهمی به‌شمار می‌رفت، تا این‌که در 1929 به اتهام نداشتن بینش سیاسی مورد غضب قرار گرفت. بعدها به‌ویژه با کار رومن یاکوبسن[۸]، زبان‌شناس ساخت‌گرا[۹]، در غرب و به‌ویژه در قالب مکتب انگلیسی‌ـ امریکایی نقد نو[۱۰] که گاه فرمالیسم نیز نامیده می‌شود، نفوذ پیدا کرد.