محمد خان دشتی

محمد خان دشتی (1246- 1298ق)

از خوانین و فرمانروايان باقدرت و در عین حال خوشنام و خیر منطقۀ دشتی در استان بوشهر کنونی، و از ادباء و شعرای برجستۀ دورۀ بازگشت ادبی در دورهٔ ناصرالدین شاه که در خورموج حکمرانی داشت.

او پس از در گذشت برادرانش حيدر خان (فوت: 1295ق) و حسين خان (فوت: 1289ق)، حکومت و ضابطی دشتی را بر عهده گرفت.

محمد خان در شهر خورموج، قلعه و عمارتی عظيم نیز بنا کرد که تا به امروز همچنان باقی است.

او که فرزند سوم حاجی خان است، در روستای شُنبه، از توابع خورموج کنونی، متولد شد. ولی مرکز حکومت و زندگی اش در خورموج بوده است.

تحصيلات مقدماتی اش را در دشتی به پايان رساند. سپس برای تکميل تحصيلاتش به عتبات عاليات رفت. او در این سفر که در نوجوانی انجام گرفت، همراه مادر و برادرانش بود. تا زمانی که مادرش در قيد حيات بود، در عتبات باقی ماند و بعد از درگذشت او، به دشتی بازگشت.

محمد خان در کنار زندگی سياسی خود و نشست و برخاست با بزرگان دورۀ قاجار، شاعری حرفه ای نيز بوده و همواره از ادباء و شعراء که نزد او به منزلش می آمدند، به گرمی پذیرایی می کرده است.

محمد خان دشتی نخستين شاعر از منطقه دشتی است كه ديوان شعرش به طبع رسيده است. او در اشعارش از شعرای بزرگی همچون سعدی، حافظ، جامی و محتشم كاشانی تأثير پذيرفته است؛ به ويژه تركيب بند او در مرثيۀ شهدای دشت كربلا در زيبایی و روانی، با تركيب بند محتشم برابری می کند.

او متخلص به دشتی بود. در قوالب مختلف شعری از جمله قصيده، دو بيتی، قطعه، رباعی، ترجيع بند، مثنوی، مسمط، مرثيه و غزل شعر می سرود و قدرت نويسندگی بالایی داشت. حاصل تلاش های علمی و ادبی چند ساله اش چند اثر تأليفی است، که از جملۀ آن هاست: ديوان اشعار كه مشتمل است بر قصايد، غزليات، قطعات و دو بيتی هايی كه بيشتر در ثنا و ستايش پروردگار و مدح پيامبر و خاندانش، و نیز ستايش ناصرالدين شاه و رجال دورۀ ناصری.

اثر ديگرش، كلام الملوک است كه شامل گفتار پادشاهان و فرامین آنان در امور كشوری و لشكری، سياسی، اقتصادی و ... است. او در اين كتاب، پس از مقدمه به بيان مطالبی در خصوص ناصرالدين شاه پرداخته است.

طريق السلوک اثر دیگرش است كه در آن، خلاصه حكايات كليله و دمنه را منظوم کرده است.

از دیگر آثارش می توان خسرو و شيرين را نام برد كه اقتباس از داستان خسرو و شيرين اثر نظامی گنجوی است.

نمکدون نیز از جمله دیگر آثار اوست.

محمد خان دشتی در 1298ق و بنا به دستور حاجی ميرزا حسنعلی نصيرالملک، حاکم بوشهر، که با او ارتباط خوبی نداشت، به بهانۀ پرداخت نکردن مالیات و وصول آن به بوشهر فراخوانده شد، اما پس از ورود، به زندان افتاد و در نهایت پس از 9 ماه حبس، درزندان درگذشت.