جزء لایتجزی

جُزءِ لایَتَجَزّی
(یا: جزء لایتجزاء) اصطلاحی فلسفی، اشاره به یک به یکِ اجزای تجزیه‌ناپذیر، چه متناهی و چه نامتناهی، که ماده را یا مرکب از آن یا تقسیم‌پذیر بدان دانند. دموکریتوس (= ذیمقراطیس) فیلسوف یونانی، جهان را تشکیل-یافته از مجموع ذراتی غیرقابل تقسیم می‌دانست و نظریه وی به نام نظریۀ اصحاب ذره و جزء مشهور شد. در طول اندیشۀ فلسفی از یونان باستان تا فلسفۀ اسلامی، قرائت‌ها و نظریات گوناگونی در این باب پرداخته شد که عمدۀ این نظریات عبارت بود از: ۱. چگونگی تشکل این ذرات بنابر قبول وجود این اجزاء؛ ۲. اثبات یا نفی این اجزاء. فلاسفه و متکلمان اسلامی، در قبول این نظریه دو قرائت کلی عرضه داشته‌اند: الف: در یک جسم، ذرات تقسیم‌نشدنی معتبر است و درنتیجه جزء تجزیه‌ناپذیر (جوهر فرد) موجود است. ب: در یک جسم، ذرات نامتناهی وجود دارد و این عدم متناهی به معنی قبول اصل جزء لایتجزا بوده است؛ حال این عدم متناهی یا بالقوه است یا بالفعل. به عبارت دیگر، اگر هر ذره‌ای در جسم، بنا بر ادلۀ ابطال جزءلایتجزا تقسیم‌پذیر باشد، اگرچه در ذهن و وهم تقسیم یابد، درنتیجه در یک جسم ذرات نامتناهی معتبر است. فلاسفه جهت ابطال جزء لایتجزا، براهین گوناگونی را بیان کرده‌اند، همچون برهان فروپاشی سنگ آسیاب، نفی دایره، برهان قطع و برهان تناسب. 

 

---