قایم مقام، میرزا ابوالقاسم (اراک ۱۱۹۳ـ تهران ۱۲۵۱ق)

میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام;
زادروز	اراک ۱۱۹۳ق;
درگذشت	تهران ۱۲۵۱ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	ادیب و دولتمرد
لقب	قائم‌مقام
آثار	منشآت قائم‌مقام
گروه مقاله	ادبیات فارسی، تاریخ ایران

قائم‌مقام، میرزا ابوالقاسم (اراک ۱۱۹۳ـ تهران ۱۲۵۱ق)

از ادیبان و سیاستمداران اوایل دورۀ‌ قاجاریه و صدراعظم محمدشاه قاجار. پسر میرزا عیسی، قائم‌مقام (اَول) بود و مقارن مرگ پدر، در ۱۲۳۶ق عهده‌دار وزارت عباس میرزا (نایب‌السلطنه) شد و در ۱۲۳۸ق لقب «قائم‌مقام» گرفت. بعد از مدتی، از تبریز به تهران سفر کرد، اما فتحعلی‌شاه وی را به پیشکاری یکی از فرزندانش در همدان منصوب کرد. سفر قائم‌مقام، مقارن با شروع دورۀ دوم جنگ‌های ایران و روس و اعلام جهاد سیدمحمد مجاهد علیه روس‌ها بود. از این‌رو مخالفانش، او را به خاطر مخالفت با شروع جنگ، به دوستی با روسیه متهم کردند و به مشهد تبعید و اموالش غارت شد. اما با وخامت اوضاع تبریز، او را به آذربایجان برگرداندند. قائم‌مقام در ۱۲۴۶ق، شورش یزد را سرکوب کرد و به انتظام امور خراسان پرداخت و در جنگ هرات با عباس میرزا و محمد میرزا شرکت داشت. عباس میرزا هنگام مرگ فرزندش، محمد میرزا، را به قائم‌مقام سپرد. پس از مرگ فتحعلی‌شاه، محمدشاه قائم‌مقام را به صدارت برگزید. او در ۱۲۵۰ق با محمدشاه از تبریز عازم تهران شد و به سامان‌دهی اوضاع کشور پرداخت. قائم‌مقام با وجود ضعف قوای نظامی، کمبود بودجه خزانه دولتی، بی‌ثباتی و مداخلۀ روس و انگلیس در ایران، توانست شورش‌ها را سرکوب و عده‌ای از مدعیان سلطنت شاه را مجازات کند. اما سرانجام محمدشاه براثر بدگویی و کارشکنی مخالفان قائم‌مقام، او را عزل کرد و سپس به قتل رساند. پیکر او را در حرم حضرت عبدالعظیم در کنار مزار شیخ ابوالفتوح رازی به خاک سپردند. وی نثری زیبا و دلنشین داشت. آثار نوشتاری او به نام منشآت قائم‌مقام که به پیروی از سعدی نوشته شده، به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۳۷ش).