ابن ابی عقیل، حسن بن علی (قرن ۴ق)
ابن اَبی عَقیل، حسن بن علی (قرن ۴ق)
فقیه امامی. از نخستین فقیهان امامیه بود، از این‌رو در امامیه او و ابن جنید اسکافی را «قدیْمَین» یا «اقدمین» می‌نامند. او پایه‌گذار فقه استدلالی مستقل از حدیث در امامیّه براساس قواعد کلی قرآن و احادیث مسلم است. به خبر واحد عمل نمی‌کرد. در امامیّه اجتهاد از او شروع شده است. بررسی ادله و شیوۀ جمع میان آن‌ها ابداع اوست. روایاتی که او نقل کرده، حتّی بدون ذکر سند مورد پذیرش امامیه است. ابن قولویه، استاد شیخ مفید، به اجازه‌ای که جهت روایت کتابش از او کسب کرده بود می‌بالید. شیخ مفید او را بسیار می‌ستود. از معدود کسانی است که علامۀ حلّی آنان را برگزید تا آرایشان را در کتاب‌هایش به‌ویژه المعتبر نقل کند. المتمسّک بحبل آل الرسول، مشتمل بر تمام ابواب فقه، مانند دیگر آثارش در دست نیست؛ اما بسیار معروف و منبع همۀ فقیهانِ امامیۀ پس از او تا زمان شهید ثانی بوده است. حاجیان در مکّه کتاب او را می‌جستند تا براساس آن مناسک حج به‌‌جا آورند. اخیراً در قم پاره‌هایی منقول از این کتاب از لابه‌لای کتاب‌های فقهی گرد آمده و جداگانه چاپ شده است. آرای معروف او چنین است: آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، متنجّس نمی‌شود، وجوب اذان و اقامه در نماز صبح و شام، و طهارت اهل کتاب.