اتیشا (۹۸۲ـ۱۰۵۴م)

اَتیشا (۹۸۲ـ۱۰۵۴م)(Atisha)
(نیز مشهور به اتیشا دیپامکارا سری‌جنیانا) عالم بودایی بنگالی. تعالیمش تأثیر شگرفی در جنبه‌های نظری و عملی بودایی‌گری تبتی داشت و نقش مهمی در اصلاح تقویم تبتی ایفا کرد. منابع دربارۀ اصل و نسب و زادبوم او اختلاف دارند؛ برخی زادگاهش را روستای ویکراماپورا در منطقۀ داکای بنگال دانسته‌اند، و تحقیقات اخیر نیز به این نظر گرایش دارد که در خانواده‌ای اشرافی در منطقۀ داکای بنگال متولد شده است. اتیشا پس از ازدواج صاحب نُه فرزند شد، اما سرانجام از امتیازات اشرافی خود دست شُست و خود را وقف آیین بودا کرد. نزد بسیاری از عالمان بودایی زمانه، مانند ناروپا و دارماپالا، درس خواند و به مدرسۀ رُهبانی ویکراماسیلا راه یافت. به سبب آگاهی فراوانش از تعالیم بودایی، پس از یک‌ دوره سرکوب مذهبی که گلانگ ـ دار ـ ما، شاه تبت، در آن کشور انجام داد برای احیای آیین بودا در تبت به آن‌جا دعوت شد، و از ۱۰۴۲م تا پایان زندگی‌اش به اصلاحات دینی در تبت پرداخت. پس از درگذشتش شورای بزرگی از بوداییان تبت مرگ وی را جزو وقایع مهم ثبت کرد و در بزرگداشت او کوشید. شهرت اتیشا بیشتر به‌سبب دانش و موضع خلل‌ناپذیرش در دفاع از اصلاحات بود. او برای پالایش سَنگهه (جامعۀ راهبان) بر بی‌همسری و مراعات کامل فرایض دینی تأکید کرد و به تدریس نظام بودایی تَنترا پرداخت. اتیشا با همکاری رینچن بزانگ ـ پو، عالم بودایی تبتی، بسیاری از سوتراها (متون دینی بودایی) را به تبتی ترجمه کرد. نیز در این دوره کتابی به نام بُدهی‌پَتهاپرادیپا (چراغ راه اشراق) نوشت که مجموعۀ رهنمودهایی برای اصلاحات بود. شاگرد بزرگ او بروم ـ ستون نام داشت و فرقۀ بکا ـ گدامس را تأسیس کرد که نخستین فرقۀ بودایی تبتی بود. همچنین، آثار اتیشا تأثیر فراوانی در عالمان تبتی بعدی، به‌ویژه تسونگ ـ کها ـ پا، و مکتب گِلوگپا باقی نهاد.

---