هولیوس، یوهانس (۱۶۱۱ـ۱۶۸۷)
هِوِلیوس، یوهانِس (۱۶۱۱ـ۱۶۸۷)(Hevelius, Johannes)
اخترشناس آلمانی. نخستین نقشۀ نسبتاً تفصیلی ماه را، دراثر خود با عنوان ماه‌نگار (۱۶۴۷)، منتشر ساخت. همچنین چهار دنباله‌دار[۱] ۱۶۵۲، ۱۶۶۱، ۱۶۷۲ و ۱۶۷۷ را کشف کرد و چنین نظر داد که این اجسام در مسیرهایی سهمی‌شکل بر گرد خورشید مدارپیمایی می‌کنند. فلک‌نگار[۲] او دربرگیرندۀ فهرست‌نامه‌ای شامل بیش از ۱,۵۰۰ ستاره و اطلسی آسمانی[۳] با ۵۴ صفحه است، در حالی‌که اثر دیگرش اطلسی از ستاره‌ها است که شماری از صورت‌های فلکی[۴] جدید در آن معرفی شده‌اند. هر دوی این آثار را همسرش الیزابت، که در کارها دستیارش بود ویرایش و پس از مرگ هولیوس با عنوان Prodromus astronomiae (۱۶۹۰) منتشرساخت. در دانتزیگ[۵] (گدانسک[۶] در لهستان کنونی) زاده شد و در همان‌جا درس خواند.
پیش از آن‌که دوباره در دانتزیگ ساکن و به تجارت آبجو و نمایندگی شورای شهر مشغول شود، مدتی در لیدن[۷]، لندن، و پاریس به سر برد. شب‌ها را روی بام خانه‌اش می‌گذراند و در ۱۶۴۱، رصدخانه‌ای روی بام خانه‌اش برپا و آن را با وسایل ساخت خود مجهز کرد. برای برطرف‌کردن ابیراهی رنگی[۸]، تعدادی تلسکوپ با فاصلۀ کانونی زیاد ساخت که بزرگ‌ترینشان اسبابی بدون لوله به طول ۴۶ متر بود. با این که برای دیدن جزئیات ماه و سیاره‌ها از تلسکوپ استفاده می‌کرد، از کاربرد تلسکوپ در اسباب‌های اندازه‌گیری‌اش امتناع ورزید. رصدهای او در زمینۀ موقعیت ستاره‌ها با چشم غیرمسلح صورت می‌گرفت و از رصدهای اخترشناس دانمارکی، تیکو براهه[۹]، دقیق‌تر بود. از ۱۶۴۲ تا ۱۶۴۵، مقدار نسبتاً دقیق دورۀ چرخش محوری خورشید[۱۰] را به‌دست آورد و نخستین توصیف نواحی درخشان در همسایگی لک‌های خورشیدی[۱۱] را مطرح کرد. او این نواحی را مشعل[۱۲] نامید که هنوز به همین نام معروف‌اند. در ۱۶۷۹، رصدخانه و بخشی از یادداشت‌هایش براثر آتش‌سوزی از بین رفت.