افشاری

اَفشاری

نام یکی از آوازهای ایرانی و از متعلقات دستگاه شور. شاهد این آواز زیبا درجۀ چهارمِ گامِ شور است. منظور از گام دُوری از نت‌ها در فاصلۀ یک اکتاو، چهارم یا پنجم درست است که روی برخی از درجات آن مقام یا گوشۀ خاصی بنا می‌شود و با مفهوم اروپایی گام متفاوت است. هرچند علینقی وزیری اعتقاد دارد افشاری به سه‌گاه نزدیک‌تر است تا به شور. وزیری گام افشاری را از درجۀ هفتم شور شروع می‌کند، برخی هم گام را از خود نت شاهد یعنی درجۀ چهارم شور آغاز می‌کنند. درجۀ دوم افشاری (نت پس از شاهد) مانند دشتی حالتی دارد که به‌مناسبت برای بیان حالات گوناگون، ربع پرده بَم می‌شود و سپس به حالت اول خود بازمی‌گردد که به آن نتِ متغیر می‌گویند. شاهد افشاری مانند ابوعطا درجۀ چهارم گام شور است، ولی از لحاظ حالت به‌کلی با ابوعطا متفاوت است؛ ایست آن درجۀ دوم شور است و خاتمۀ آن می‌تواند هم روی شاهد شور و هم شاهد افشاری باشد. در گذشته، رسم بر آن بوده که افشار را روی درجۀ دوم شور ختم می‌کردند یعنی درجۀ دوم هم حالت ایست و هم حکم نت خاتمه را داشته است. گوشه‌هایی که امروز در افشاری اجرا می‌شوند عبارت‌اند از درآمد، کرشمه، جامه‌دران، بیات راجه، حصار، رهاب، عراق، قرایی، صدری، و مثنوی که بیشتر آن‌ها ازجمله بیات راجه، حصار، عراق، و رهاب در دستگاه‌های دیگر نیز اجرا می‌شوند. فاصلۀ درجه‌های افشاری از یکدیگر عبارت‌اند از دومِ بزرگ، دومِ کوچک، دومِ بزرگ، دومِ بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دومِ نیم بزرگ، دوم بزرگ. برخی از آهنگ‌های معروف افشاری عبارت‌اند از چهارمضراب افشاری و الا یا ایّها الساقی، ساخته پرویز مشکاتیان، و در کنار گلزار اثر علینقی وزیری تنظیم روح‌الله خالقی.