آی خانوم
Ai-Khanoum
آی‌خانوم
ویرانه‌های شهری یونانی در افغانستان، در ساحل رود جیحون. گروهی از یونانیان پس از سقوط سلسلۀ هخامنشی و تشکیل سلسلۀ یونانی‌تبار سلوکی، به شرق فلات ایران مهاجرت کردند و دولت ـ شهرهای یونانی تشکیل دادند که بعدها از اطاعت سلوکیان خارج شدند و پادشاهی یونانی ـ باختری را بنیاد نهادند. شهرهای یونانی ـ باختری از شیوۀ معماری و شهرسازی هلنی یعنی خیابان اصلی، بازار، معابد مرکزی، تئاتر، استادیوم، باستیون یا ارگ مرکزی، آرامگاه فرمانروا، و نکروپل یا گورستان بیرون از شهر پیروی می‌کردند. کاوش‌های آی خانوم را دانیل اشلومبرژه و پل برنارد فرانسوی از ۱۹۶۴ آغاز کردند. پل برنارد، آی‌خانوم را ویرانه‌های همان شهر باستانی اسکندریۀ آراخوزیا می‌شناسد که بعدها به شهر قندهار تحول یافت. وجود معبد دلفی در آی‌خانوم نشانۀ اهمیت شهر است. ساختمان کاخ آی خانوم ترکیبی است از معماری هلنی و شرقی. تاریخ شهر به دو دورۀ اصلی تقسیم می‌شود: دورۀ اول که شاید ۳۲۹ تا ۳۲۷پ‌م و هم‌زمان با اسکندر و یا سلوکوس اول باشد و دورۀ دوم که با حکومت دمتریوس و ائوکراتیدس، شاهان یونانی ـ باختری مصادف بود. در حدود ۱۳۰پ‌م شهر به قلمرو سکاییان افزوده شد.