پرگامون
پِرْگامون (Pergamon)
(یا: پِرگاموس، پِرگاموم) شهر باستانی یونانی در ایالت مو‌سیا[۱] در غرب آسیای صغیر. در ۲۸۳پ‌م مرکز مملکت مستقل سلسلۀ آتالوس[۲] شد. در مقام متحد روم در قرن ۲پ‌م اهمیت سیاسی فراوانی داشت. همچنین، مرکز هنر و فرهنگ و زادگاه جالینوس[۳] طبیب بود. کتابخانۀ مشهوری داشت که کتاب‌های آن را مارکوس آنتونیوس[۴] به کلئوپاترا[۵]، ملکۀ مصر، اهدا و به اسکندریه منتقل کرده بود. در ۱۳۳پ‌م آتالوس سوم[۶]، که فرزندی نداشت، آن‌جا را برای روم به‌ارث گذاشت؛ درنتیجه بیشتر این سرزمین جزو ایالت رومی آسیا شد. شهر کنونی، واقع در ترکیه، در نزدیکی آن بنا شده است. مشهور است که یونانیانِ اِئولی[۷] آن را بنا نهادند و نخستین‌بار گزنفون[۸] در کتاب بازگشت ده‌هزار نفر (تألیف ح ۳۷۰پ‌م) از آن نام برده است، ولی این سرزمین در حدود ۴۲۰پ‌م نیز از اهمیت نسبی برخوردار بود. پس از مرگ اِسکَندَر مَقدونی در ۳۲۳پ‌م، لوسیماخوس[۹] شهر را تصرف کرد ولی فیلتایروس[۱۰]، فرماندۀ قلعه، او را در ۲۸۳پ‌م بیرون راند. فیلتایروس در ۲۶۳پ‌م درگذشت و پرگامون را برای برادرزاده‌اش، اِئومِنِس اول[۱۱]، به‌ارث گذاشت که او نیز در ۲۴۱پ‌م درگذشت و عموزاده‌اش، آتالوس اول، جانشین او شد. آتالوس و پسرش، اِئومِنِس دوم[۱۲]، سرزمین خود را به روم نزدیک کردند؛ درنتیجه سرزمین آنان گسترش یافت و تقریباً سراسر غرب آسیای صغیر را دربر گرفت. آتالوس سوم در ۱۳۳پ‌م درگذشت و برطبق وصیت‌نامه‌اش پرگامون به روم تعلق گرفت؛ بیشتر این سرزمین جزو ایالت رومی آسیا شد، به‌استثنای فریگیۀ بزرگ[۱۳]، که به پونتوس[۱۴] واگذار شد. پرگامون مهد مکتب مشهور معماری بود که زیر نفوذ شدید لوسیپوس[۱۵] و اسکوپاس[۱۶] قرار داشت. معبد مشهور پرگامون که امروزه در موزۀ شهر برلین بازسازی شده است، یکی از عجایب هفت‌گانه است. کاغذ پوستی (به فرانسه پارْشْمَن) از نام این شهر گرفته شده و فرم کتاب به‌صورتی که امروزه می‌شناسیم نخستین‌بار در همین شهر ابداع شد و جانشین فرم طومار که بر روی پاپیروس نوشته می‌شد گشت.