منشا انسان
انسان، منشأ (human origin)
سیر تکامل انسان‌ها از نیاکان نخستی[۱] تا امروز. مطالعات تطبیقی نشان داده است که میمون‌های افریقایی (گوریل‌ها و شمپانزه‌ها) از لحاظ کالبدشناختی و مولکولی نزدیک‌ترین جانوران به انسان‌اند. تا چندی پیش آسترالوپیتسین[۲]ها قدیمی‌ترین انسان‌گونه[۳]های شناخته‌شده بودند که در افریقا یافت شدند و قدمتشان به ۳.۵ تا ۴.۴میلیون سال پیش می‌رسد. اما دانشمندان در دسامبر ۲۰۰۰ سنگواره‌های انسان‌گونه‌ای متعلّق به ۶میلیون سال پیش را نیز به‌دست آوردند. انسان‌گونه‌ها نخستین‌بار در حدود ۲میلیون سال پیش از ابزار و در حدود ۱.۷میلیون سال پیش از آتش استفاده کردند و از افریقا خارج شدند. به‌نظر می‌رسد که انسانهای جدید از تبارِ یک نوعِ مؤنثِ افریقاییِ متعلّق به ۲۰۰هزار سال پیش باشند، اگرچه نظریۀ دیگری نیز وجود دارد که بر پیدایش همزمان انسان‌ها در نقاط متفاوت جهان تأکید می‌کند.
میمون‌های میوسن. مطالعات وراثت‌شناختی نشان می‌دهند که آخرین نیای مشترک میان شمپانزه‌ها و انسان‌ها در حدود ۵ تا ۱۰میلیون سال پیش می‌زیست. از این دوره فقط اجزای پراکنده‌ای از سنگواره‌های انسانی و میمون‌ها به‌دست آمده است. مباحثه دربارۀ انسان‌گونۀ راماپیتکوس[۴] همچنان ادامه دارد؛ استخوان آرواره و دندان‌های این نوع در هندوستان و کنیا در نهشته‌های متأخرِ دورۀ میوسن[۵] به‌دست آمده‌اند و عمرشان به ۱۰ تا ۱۴میلیون سال پیش می‌رسد. آروارۀ پایینی سنگوارۀ میمونی که در کوه‌های اوتاوی[۶] در نامیبیا به‌دست آمده و در لایه‌های متعلّق به ۱۰ تا ۱۵میلیون سال پیش قرار داشته است، به یافته‌های شرق افریقا و ترکیه شباهت دارد. به‌نظر می‌رسد که این یافته‌ها مربوط به زمانی نزدیک به گُسست آغازین میان میمون‌های پیشرفته و انسان‌ها باشند.
آسترالوپيتسين‌ها. آسترالوپیتکوس آفارِنسیس[۷]، که در اتیوپی و کنیا کشف شده‌است، متعلّق به ۳.۹ تا ۴.۴میلیون سال پیش است. این انسان‌گونه‌ها با قامت راست راه می‌رفتند و شاید نیای مستقیم و یا شاخه‌ای از انسان‌گونه‌ها باشند که به انسانِ دوران جدید می‌رسد. همچنین ممکن است نیای انسان ماهر (هومو هابیلیس)[۸] باشند (چنان‌که عدّه‌ای این نوع را یکی از انواع آسترالوپیتکوس دانسته‌اند) که حدود ۲میلیون سال بعد ظاهر شدند و کالبد و مغزشان قدری بزرگ‌تر بود و احتمالاً نخستین انسان‌هایی بودند که از ابزارهای سنگی استفاده می‌کردند. در همین زمان، در افریقا دو نوعِ دیگر نیز می‌زیستند؛ نوعی با نام آسترالوپیتکوس آفریکانوس[۹] که جثه‌ای ضعیف داشته و احتمالاً گوشت‌خوار بود، و نوعی با نام آسترالوپیتکوس روبوستوس[۱۰] که استخوان‌هایی قدرتمند و دندان‌هایی پهن و آرواره‌هایی سنگین داشته و احتمالاً گیاه‌خوار بوده است. البته این دو نوع اخیر را عموماً نیای انسانهای امروزی تلقّی نمی‌کنند. نوع جدیدی از آسترالوپیتکوس در ۱۹۹۹ در اتیوپی کشف شد که سنگواره‌های آن، با نام آسترالوپیتکوس گارهی[۱۱] تقریباً به ۲.۵میلیون سال پیش متعلّق است و مشخصات کالبدی آن با نوع هوموها شباهت دارد. کامل‌ترین اسکلت آسترالوپیتیسین، که در آوریل ۲۰۰۰ در افریقای جنوبی به‌دست آمد، ۱.۸میلیون سال قدمت داشت و به یک آسترالوپیتکوس روبوستوسِ مؤنث متعلّق بود. جمجمۀ انسان‌گونه‌ای ناشناخته نیز، با نام کنیاتروپوس پلاتیوپ[۱۲]، در مارس ۲۰۰۱ در کنیا کشف شد. این سنگواره، که در حدود ۳.۵میلیون سال قدمت دارد، با آسترالوپیتیسین‌ها، که پیش‌تر قدیمی‌ترین انسان‌گونه قلمداد می‌شدند، معاصر بوده است. کشف آن، این فرضیه را تقویت کرد که ریشۀ انسان‌ها، آن‌گونه که قبلاً پنداشته می‌شد، نه از آسترالوپیتسینها بلکه از کنیاتروپوس پلاتیوپ‌هاست.
هومو ارکتوس (انسان راست‌قامت). تقریباً ۱.۷میلیون سال پیش، هومو ارکتوس[۱۳]، که عدّه‌ای معتقدند از هومو هابیلیس ریشه گرفته‌است، در افریقا ظاهر شد. هومو ارکتوس ابروهای برجستۀ نوک‌تیز و جمجمه‌ای پهن داشت. بخش عمدۀ کاسۀ سرش به طرف پایین تمایل داشت و روی آرواره‌هایش ردیفِ گردی از دندان‌ها بود؛ اما چانه، که از مشخصات انسانهای جدید است، نداشت. انسانهای این نوع همچنین مغزهایی بسیار بزرگ‌تر (۹۰۰ تا ۱۲۰۰سانتی‌متر مکعب) داشتند و احتمالاً نخستین انسان‌هایی بودند که از آتش استفاده کردند و برای اولین‌بار از افریقا بیرون رفتند. بقایای این نوع انسان حتی در چین، آسیای غربی، اسپانیا و بریتانیای جنوبی نیز دیده شده‌است. انسانهای جدید، یعنی انسان اندیشمند اندیشمند (هومو ساپینس ساپینس)[۱۴] و انسانهای نئاندرتال[۱۵]، نظیر انسان اندیشمند نئاندرتالنسیس (هومو ساپینس نئاندرتالنسیس)[۱۶]، احتمالاً از هومو ارکتوس ریشه گرفته‌اند. پارینه‌شناسان استرالیایی در ۱۹۹۸ اعلام کردند که در جزیرۀ فلورس[۱۷]، در نزدیکی جزیرۀ بالی[۱۸]، ابزارهایی سنگی متعلق به هومو ارکتوس‌ها کشف کرده‌اند که عمرشان به ۸۰۰ تا ۹۰۰هزار سال پیش می‌رسد. این کشف نشان داد که هومو ارکتوس‌ها دریانوردی می‌کردند و قابلیت‌های زبانی داشته و از ساختاری اجتماعی برخوردار بوده‌اند که به آنان امکان داده در قالب گروه‌های بزرگ به جزایر جدید مهاجرت کنند. در سال ۲۰۰۰، باستان‌شناسان ژاپنی پی بردند که هومو ارکتوس‌ها احتمالاً در حدود ۵۰۰هزارسال پیش پناهگاه‌های کلبه‌مانندی می‌ساختند که قدیمی‌ترین بناهای ساخت بشر به‌حساب می‌آیند.
نئاندرتال‌ها. انسان‌گونه‌هایی با مغز بزرگ و استخوان‌بندی سنگین و احتمالاً سازگار با اقلیمِ سردِ دوران یخبندان. در اروپا و خاورمیانه زندگی می‌کردند و در حدود ۴۰هزار سال پیش ازمیان رفتند و بدین‌ترتیب هومو ساپینس ساپینس به تنها نوع باقی‌مانده از گروه انسان‌گونه‌ها بدل شد. هرچند شکل‌هایی احتمالاً بینابینی از نئاندرتال‌ها و هومو ساپینس ساپینس در کوه کارمل[۱۹] در اسرائیل و بروکن هیل[۲۰] در زامبیا کشف شده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد که هومو ساپینس ساپینس‌ها به سرعت در اروپا ظاهر شده و نئاندرتال‌ها را از میدان به در کرده باشند و یا با آن‌ها پیوند خورده باشند.
انسانهای جدید. در حال حاضر دو نظریه دربارۀ تکامل انسان عنوان شده است. نخست نظریه‌ای است مبتنی بر منشأ افریقایی انسان که بنابر آن هومو ساپینس‌ها از هومو ارکتوس‌ها، یا انواعی ریشه‌گرفته از آن‌ها و ابتدا در افریقا سرچشمه گرفته‌اند و سپس در سراسر جهان پراکنده شده‌اند. نظریۀ دوم مبتنی بر الگوی چندمنطقه‌ای است که بنابر آن فشارهای ناشی از انتخاب‌های طبیعی همزمان سبب پیدایش گونه‌های پیشرفته و مشابههومو ساپینس‌ها از هومو ارکتوس‌ها در نقاط گوناگون جهان شده است. تجزیۀ دی‌ان‌ای (DNA) در جمعیت‌های متأخّر انسانی گویای آن است که هومو ساپینس‌ها در حدود ۲۰۰هزار سال پیش در افریقا از نیای مؤنثِ یگانه‌ای، که اصطلاحاً آن را «حوا[۲۱]» نامیده‌اند، ریشه گرفته‌اند. قدیمی‌ترین سنگواره‌های شناخته‌شدۀ هومو ساپینس‌ها نیز در افریقا پیدا شده‌اند و عمرشان به ۱۰۰ تا ۱۵۰هزار سال می‌رسد. جدایی بین جمعیت‌های انسانی در حدود ۱۰۰ تا ۵۰هزار سال پیش صورت پذیرفت و موجب شد که جمعیت‌های آسیایی از اروپایی‌ها و استرالیایی‌ها جدا شوند. مجموعۀ ژنتیک انسان (ژنوم[۲۲] انسانی) شامل حدود ۲۷هزار تا ۴۰هزار ژن[۲۳] است که ۱.۵ درصد از آن‌ها با ژن‌های میمون‌های پیشرفته متفاوت است. انسان‌ها تفاوت‌های بسیاری با میمون‌ها دارند، که ازجملۀ آن‌ها است: پیچیدگی مغز و اندازۀ آن نسبت به اندازۀ بدن، آرواره‌های کوچک که در زیرِ صورت قرار گرفته و با کاهش ابعاد دندان‌های جلویی، به‌ویژه دندان‌های نیش، هم‌ردیف با سایر دندان‌ها، متناسب‌اند، روی دو پا حرکت می‌کنند و سر را هم‌تراز با ستون فقرات قرار می‌دهند، خمیدگی کمر و گردن در ستون فقرات، ساختار لگن خاصره، مفاصل زانو، و پا، زبانِ پیچیده و فرهنگ پیچیده. بنابراین، رفتار انسانی را باید در ادامۀ رفتار نُخُستی‌ها بدانیم، نه گسسته از آن. برای نمونه، با مطالعات اخیر مشخص شده است که استفاده از ابزار، که زمانی یکی از مشخصه‌های انسان به‌شمار می‌رفت، به صورتی منظّم، در گوریل‌ها و اورانگوتان‌ها و شمپانزه‌ها و، به صورتی نامنظم، در انتر[۲۴]ها و بوزینه[۲۵]ها مشاهده شده است. شمپانزه‌ها حتی خود ابزار می‌سازند. در تطوّر انسان‌گونه‌ها، مهارتِ دست به‌تدریج افزایش یافته و توانستهاند ابزارهایی دقیق‌تر بسازند. همکاری در شکار نیز، که زمانی تصور می‌شد ازجمله مشخصاتِ منحصربه‌فردِ انسان است، در میان شمپانزه‌ها دیده شده است. حتی برخی از گوریل‌ها و شمپانزه‌ها توانستهاند از طریق آموزش، از زبان نشانه‌ها برای ارتباط با یکدیگر و با انسان استفاده کنند.
- ↑ primate
- ↑ australopithecine
- ↑ hominid
- ↑ Ramapithecus
- ↑ Miocene
- ↑ Otavi
- ↑ Australopithecus afarensis
- ↑ Homo habilis
- ↑ Australopithecus africanus
- ↑ Australopithecus robustus
- ↑ Australopithecus garhi
- ↑ Kenyanthropus platyops
- ↑ Homo erectus
- ↑ Homo sapiens sapiens
- ↑ Neanderthals
- ↑ Homo sapiens neanderthalensis
- ↑ Flores
- ↑ Bali
- ↑ Mount Carmel
- ↑ Broken Hill
- ↑ Eve
- ↑ genome
- ↑ gene
- ↑ baboon
- ↑ macaques