کاخ نیاوران

کاخ نیاوران

مجموعۀ بناهای سلطنتی دورۀ قاجار در تهران. اساس آن در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار با احداث عمارت جهان‌نما در قریۀ نیاوران گذاشته شد. در 1267ق و ابتدای دورۀ ناصرالدین‌شاه، کاخ جدیدی با معماری ایرانی‌ـ‌اروپایی به‌جای آن بنا شد که از شمال و جنوب به کوه البرز و جلگۀ تهران، مشرف بود و به این سبب کاخ جهان‌نما خوانده شد. تالار آینه، حوض‌خانه و کرسی‌خانه آن بسیار زیبا و مجلل بود. همچنین دو باغ و بنا برای انیس‌الدوله و امین اقدس، 40 ساختمان سه اتاقه برای اندرونی، چند بنا برای ادارات دربار، و راسته بازاری با چند مغازه که بعدها تکیه‌ای نیز به آن‌ها افزون شد، در قریه نیاوران احداث شد. درِ ورودی باغ در غرب آن بود و در ورودیِ کاخ جهان‌نما، مجسمه‌ای از یک خواجۀ سیاه‌پوست قرار داشت. در 1274ق، اولین دستگاه تلگراف میان این کاخ و کاخ گلستان ارتباط برقرار کرد. در سی‌امین سال سلطنت ناصرالدین شاه، به‌سبب لقب او صاحبقران، کاخ جهان‌نما، صاحبقرانیه نامیده شد. فرمان مشروطیت در دورۀ مظفرالدین‌شاه در کاخ صاحبقرانیه امضا شد و در همان دوره برای جداکردن محوطۀ اندرونی از دیوان خانه، در شمال باغ دیواری از شرق به غرب کشیده شد که در دورۀ رضاشاه پهلوی، هنگام برگزاری جشن عروسی محمدرضا ولیعهد با فوزیه، دختر پادشاه مصر، تخریب شد. در دورۀ احمدشاه، عمارت خوابگاه یا کاخ احمد شاهی به بناهای کاخ افزوده شد. در اواخر دورۀ رضاشاه، کاخ جهان‌نما به‌صورتی جدید درآمد و نیاوران نام گرفت. محمدرضاشاه از کاخ نیاوران برای دفتر کار و اقامتگاه استفاده می‌کرد. در دورۀ پهلوی از پادشاهان عربستان سعودی، افغانستان، و اردن، و از ولیعهد سوئد در کاخ نیاوران پذیرایی شد. عمارت امین اقدس و پانزده بنا از اندرونی تا دهۀ 1350 و باغ انیس‌الدوله تا نیمۀ دهۀ 1360ش باقی بودند. کاخ نیاوران در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است و از عمارت‌های گوناگون آن به‌عنوان موزه استفاده می‌شود.